Аферата „Катаргејт“ што пред две години од темел ја потресе Европската Унија го урна митот за некорумпирана европска бирократија, која постојано ги повикуваше земјите кандидати, меѓу кои и Македонија, да ја искоренат корупцијата доколку сакаат да бидат дел од европското семејство.
Сепак, апсењето на потпретседателката на Европскиот парламент, Ева Каили, покажа дека корупцијата внатре во ЕУ е длабоко метастазирана и дека многу лостови на одлучување внатре во Унијата функционираат врз принципот на финансиско „подмачкување“ од разни страни, што дополнително го урива европскиот кредибилитет.
Сѐ погласно се зборува за корупција во главните европски институции, во Европската комисија, во Советот на ЕУ, во Европскиот парламент, но европските челници вешто го избегнуваат тоа тврдејќи дека работите се чисти.
<b>О’Рајли: Со Брисел управува неизбрана „мафија“, која прави што сака</b>
Пред извесно време и Емили О’Рајли, омбудсманката на Европската Унија, во интервју за „Политико“ отворено ги критикуваше нетранспарентноста и неодговорноста во Европската комисија под водство на Урсула фон дер Лајен. На крајот од нејзиниот 11-годишен мандат, О’Рајли нагласи дека нетранспарентноста на Комисијата се влошила и ја истакна културата на моќ што ја диктираат советници во кабинетот на претседателот на Комисијата, кои не добиле мандат од граѓаните на избори.
Во таа насока, О’Рајли го опиша кабинетот на претседателката на ЕК како „моќен советник“ – термин што често се поврзува во англискиот јазик со советниците на мафијата. Таа посочи дека станува збор за исклучително интелигентни поединци, но дека никој не ги избрал, што дополнително ја поткопува довербата во транспарентноста на европските институции.
– Културата секогаш доаѓа од врвот – рече О’Рајли, имплицирајќи дека Фон дер Лајен лично го обликува овој недостиг од отвореност.
Како омбудсман, О’Рајли е одговорна за промовирање на транспарентноста и спречување конфликт на интереси меѓу индустријата и институциите на ЕУ. Сепак, нејзините пресуди се необврзувачки, што го ограничува вистинското влијание на нејзината функција.
Таа ја насочи својата фрустрација кон Европскиот парламент, кој го критикуваше поради слабиот надзор над Комисијата.
– Ако Парламентот почне да ја интернализира идејата дека не може правилно да ја надгледува Комисијата, тоа ќе остане така – предупреди таа.
О’Рајли, првата жена на чело на канцеларијата на народниот правобранител, во февруари ќе ѝ ја предаде на Тереза Анжињо, поранешната министерка за правда на Португалија. Европскиот парламент со мнозинство гласови го одобри нејзиниот мандат.
<b>Највисоките функционери на ЕУ под истрага за корупција</b>
Во меѓувреме, новоизбраните раководители на првите три институции на Европската Унија се под лупа на јавноста поради обвинувања за корупција.
Имено, европските лидери неодамна се договорија околу назначувањата за главните функции во блокот и усвоија стратегиска агенда за 2024-2029 година за време на неодамнешниот самит во Брисел.
Поранешниот португалски премиер Антонио Кошта беше избран за претседател на Европскиот совет, највисокиот политички субјект на Унијата, каде што секоја земја членка е претставена од нејзиниот лидер.
Лидерите исто така ја номинираа германската политичарка Урсула фон дер Лајен за уште еден мандат за претседател на Европската комисија, главното извршно тело на ЕУ, како и естонската премиерка Каја Калас за функцијата шеф за надворешна политика.
Но она што го привлече вниманието е дека тројцата лидери се предмет на обвинувања за корупција.
Почнувајќи од 2020 година, Европската комисија обезбеди големи количества вакцини од неколку фармацевтски производители и производители на вакцини за борба против пандемијата на ковид-19.
<b>Најголемиот договор на комисијата за набавка на вакцините беше со компанијата „Фајзер“.</b>
ЕУ имаше договори во вредност од 35 милијарди евра (37,6 милијарди долари) со „Фајзер“ за 1,8 милијарда дози од вакцината. Точната вредност на договорите не е официјално соопштена поради деловни тајни.
Телефонските пораки меѓу Фон дер Лајен и извршниот директор на „Фајзер“, Алберт Бурла, за време на преговорите за набавка на вакцини ги поттикнаа обвинувањата против неа.
Имаше повици Европската комисија да ја открие содржината на пораките, но таа одби.
Претставниците на Комисијата тврдат дека не постои правило што бара задржување на телефонските пораки на претседателот и членовите на Комисијата, туку само документи.
Вознемирен од тоа, Фредерик Балдан, белгиски лобист специјализиран за трговски односи меѓу ЕУ и Кина, ја тужеше Фон дер Лајен во 2023 година за лошо менаџирање во нејзините зделки со „Фајзер“. Тужбата вклучува различни обвиненија, меѓу кои и злоупотреба на службената положба во договорите со „Фајзер“.
Расправата за случајот, која беше отворена по кривична пријава поднесена до обвинителите во Лиеж, Белгија, се одржа на 17 мај. Судот одлучи да го одложи судењето до 6 декември за да им овозможи на странките да разјаснат различни технички прашања, како што е надлежноста на Европското јавно обвинителство (ЕПЈО) во случајот. Со текот на времето на правниот процес се приклучија и други подносители на жалба. Во овој процес имаше барање за пристап до досиејата за комуникација на Фон дер Лајен со Бурла, а беа поведени и наводи за злоупотреба на службената положба и уништување јавни документи.
Во исто време ЕПЈО, која е одговорна за кривични истраги и гонење прекршоци против буџетот на ЕУ, започна истрага за купувањето вакцини од страна на Европската комисија за повеќе милијарди евра. ЕПЈО тврдеше дека набавките на вакцините се прашање од финансиски интерес на ЕУ и дека е во нејзина надлежност да ја спроведе истрагата. Правната постапка за случајот е во тек.
<b>Антонио Кошта</b>
Кошта дојде на власт по општите избори во Португалија во јануари 2022 година. Обвинет за корупција, лажење и злоупотреба на службената должност, тој поднесе оставка во ноември минатата година поради истрага за наводни неправилности извршени од неговата социјалистичка администрација во справувањето со проектите за ископ на литиум и водород во земјата.
Негирајќи ги обвинувањата против него и каква било вмешаност во корупција, тој во изјавата за оставката рече дека за време на неговиот мандат како премиер се посветил на службата на Португалија и на португалскиот народ.
Минатиот ноември, 42 локации, вклучувајќи ја и канцеларијата на премиерот во главниот град Лисабон, беа претресени под истрага на Врховниот суд, а шефот на кабинетот на Кошта, Витор Ескарија, и неговиот близок пријател, бизнисменот Диого Ласерда Мачадо беа приведени.
Истрагата, по која следуваше обвинение против Кошта и неколку члена на неговиот кабинет, беше поврзана со ископ на литиум во рудниците Романо и Баросо во северна Португалија и проект за фабрика за производство на зелен водород во Синес.
Истрагата за случајот е во тек.
<b>Каја Калас</b>
Каја Калас, премиерка на Естонија од 2021 година, е вмешана во обвиненија за корупција што произлегуваат од активностите на нејзиниот сопруг Арво Халик.
Иако е познат како застапник на строгите економски санкции на ЕУ кон Русија и како антируски ориентиран, се тврди дека Халик одржувал деловни врски со Русија и покрај војната што земјата ја започна во Украина и санкциите на ЕУ.
Наводите, кои естонскиот претседател Алар Карис ги опиша како дека „го доведува во прашање кредибилитетот на државата“, се однесуваат на „Старк логистик“, транспортна компанија делумно во сопственост на Халик.
Компанијата наводно дејствувала како посредник за друга естонска фирма, „Метапринт“, која тргувала во Русија.
Според извештаите на естонските медиуми, „Метапринт“ ѝ продаде на Русија стоки во вредност од 17 милиони долари во периодот од февруари 2022 година, кога започна украинската војна, до ноември 2022 година.
Калас ѝ обезбеди заем од 350.000 евра на компанијата на нејзиниот сопруг и неколкупати го посети „Метапринт“.
Инсистирајќи дека нема никаква врска со бизнисот на нејзиниот сопруг, Калас рече: „Јас и мојот сопруг никогаш не разговараме за бизнис дома“.
Наводите се во спротивност со жестоката поддршка на Естонија за Украина во однос на Русија, застапувањето на Калас за строги санкции против Кремљ и нејзиниот повик да ја одвикне ЕУ од нејзината енергетска зависност од Русиј
