<b><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif;color:black"><i>Автор:
Бјорн Габриел, претставник на Европската Инвестициска Банка за Северна Македонија</i></span></b><b><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif;mso-fareast-font-family:
"Times New Roman";color:black;mso-font-kerning:0pt;mso-ligatures:none"></span></b>
<span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif;
color:black">За да се осигури успех на зелената и дигиталната транзиција,
потребни ни се правите вештини што моментално не постојат на пазарот.
Парадоксот се појавува кај суштината на кризата со глобалното учење.
Истовремено, новите технологии и климатските промени продолжуваат да се
развиваат што го отежнува предвидувањето на нивната идна траекторија. За да
можеме да ги ублажиме нивните негативни исходи, треба да ги решиме овие
предизвици сега. Освен тоа, земјите со вештини усогласени со барањата на
индустријата можат да добијат значителни компаративни предности. Затоа
инвестициите и политиките во образованието и вештините стануваат порелевантни
од кога било.</span><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";color:black;mso-font-kerning:0pt;
mso-ligatures:none"></span>
<span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif;
color:black">Во моментов, четири од десет возрасни (</span><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif"><a href="https://digital-strategy.ec.europa.eu/policies/digital-skills">околу 45 %</a><span style="color:black">) немаат основни дигитални вештини во ЕУ,</span> <span style="color:black">според Европската комисија, а повеќе од три четвртини од
компаниите пријавуваат тешкотии со наоѓање работници со неопходните вештини. На
локалното ниво, според Советот за регионална соработка, едвај 35 % од граѓаните
од Западен Балкан имале барем основни дигитални вештини во 2021 година. </span></span><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif;mso-fareast-font-family:
"Times New Roman";color:black;mso-font-kerning:0pt;mso-ligatures:none"></span>
<span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif;
color:black">Кога станува збор за зелената транзиција, </span><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif">неодамнешна<span class="MsoHyperlink"> </span><a href="https://www.eib.org/publications/20230043-eib-municipalities-survey-2022">Општинска
анкета</a><span style="color:black"> на ЕИБ укажува дека 69 % од општините во
Европа немаат експерти со вештини за процена на животната средина и климата,
што ја попречува примената на локалните програми за инвестирање. За да го
контролираме нашиот потенцијал за обновлива енергија, нашиот континент очајно
има потреба од развој на зелените вештини. </span><a href="https://www.weforum.org/agenda/2023/05/europe-green-skills-solar-wind/#:~:text=In%20the%20EU%2C%20more%20than,rose%20by%20an%20estimated%2030%25.">Светскиот
економски форум</a><span style="color:black"> пријавува дека 18 милиони луѓе ќе
треба да се преквалификуваат за да Европа ги достигне своите климатски цели.
Само во 2022 година вработувањето во областа на соларната енергија во ЕУ се
искачи за некои 30 %.</span></span><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;
font-family:"Segoe UI",sans-serif;mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
color:black;mso-font-kerning:0pt;mso-ligatures:none"></span>
<b><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif;color:black">Унапредување
на дигиталните вештини и технологии</span></b><b><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif;mso-fareast-font-family:
"Times New Roman";color:black;mso-font-kerning:0pt;mso-ligatures:none"></span></b>
<span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif;
color:black">За да успее</span><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;
font-family:"Segoe UI",sans-serif"> <span style="color:black">зелена и
дигитална транзиција, ЕУ се соочува со вкупна празнина на годишни инвестиции од
преку </span><a href="https://www.bruegel.org/report/accelerating-strategic-investment-european-union-beyond-2026">480
милијарди евра</a><span style="color:black"> до 2030 година. Сепак,
зголемувањето на јавното трошење нема автоматски да даде подобри резултати, тоа
ќе се постигне со добро поставени образовни цели придружени со напредни
програми. Со нејзините најнови вештини и дигитални агенди, ЕУ смисли амбициозни
планови предвидувајќи дека 60 % од возрасните треба да учествуваат во обука
секоја година до 2030 година и дека најмалку 80 % треба да добијат барем
основни дигитални вештини во текот на истиот период. Овие иницијативи имаат за
цел да обезбедат дека никој нема да биде запоставен, вклучувајќи го и Западен
Балкан.</span></span><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";color:black;mso-font-kerning:0pt;
mso-ligatures:none"></span>
<span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif;
color:black">Од јуни 2023 година повеќето земји во регионот добија пристап до </span><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif"><a href="https://digital-strategy.ec.europa.eu/news/digital-europe-programme-opens-candidate-countries-montenegro-north-macedonia-albania-and-serbia">Дигиталната
европска програма</a>,</span><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:
"Segoe UI",sans-serif;mso-ansi-language:HR"> </span><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif">со вкупен буџет од
7,5 милијарди евра достапни за проекти што применуваат дигитални технологии<a><span style="color:black">, особено мали и средни бизниси.
Благодарение на </span></a><a><span style="mso-bookmark:
_Hlk167202696"><span style="color:black">Планот за раст </span></span></a><span style="mso-bookmark:_Hlk167202696"><span style="color:black">на Европската
комисија за Западен Балкан усвоен во 2023 година, приватни </span></span></span><span style="mso-bookmark:_Hlk167202696"><span lang="SR-CYRL-RS" style="font-size:12.0pt;
font-family:"Segoe UI",sans-serif;color:black;mso-ansi-language:SR-CYRL-RS">к</span></span><span style="mso-bookmark:_Hlk167202696"><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;
font-family:"Segoe UI",sans-serif;color:black">омпаниите и јавниот сектор ќе
можат да учествуваат во мрежата на Европски центри за дигитални иновации за
поддршка на нивните климатски и дигитални аспирации. Покрај тоа, со усвојување
на </span></span><span style="mso-bookmark:_Hlk167202696"></span><a href="https://neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu/system/files/2023-11/COM_2023_691_New%20Growth%20Plan%20Western%20Balkans.pdf"><span style="mso-bookmark:_Hlk167202696"><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;
font-family:"Segoe UI",sans-serif">програмата WiFi4WB</span></span></a><span style="mso-bookmark:_Hlk167202696"><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;
font-family:"Segoe UI",sans-serif">, планот ќе ја доближи поврзаноста на
граѓаните од 400 општини низ Западен Балкан преку обезбедување средства за
бесплатен пристап до Wi-Fi на јавните простори.</span></span><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif"> </span>
<span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif">Како
банка на ЕУ, <span style="color:black">Европската инвестициска банка</span>
(ЕИБ) е подготвена да го поддржи Планот за раст, како водечка иницијатива на ЕУ
за регионот која има за цел да ја забрза пазарната интеграција, приближувањето
кон стандардите на ЕУ и спроведувањето на фундаменталните реформи. </span><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif;mso-fareast-font-family:
"Times New Roman""></span>
<b><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;
font-family:"Segoe UI",sans-serif">Инвестиции на ЕИБ во образованието за
успешна транзиција<span style="mso-font-kerning:0pt;mso-ligatures:none;
mso-bidi-font-weight:bold"></span></span></b>
<span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif">Модернизацијата на
образовните системи и обезбедувањето насочена обука за работниците е од
суштинско значење за успешна транзиција кон зелена и дигитална економија.
Споделувањето на најдобрите практики и научените лекции е подеднакво клучно.
Како еден од најголемите инвеститори во образованието, вештините и човечкиот
капитал, ЕИБ инвестира над 2 милијарди евра годишно ширум светот за да ги
подобри условите за студентите, работниците и научниците.</span>
<span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif">Во Западен Балкан,
Банката на ЕУ до денес има придонесено со 450 милиони евра во секторите за
образование и истражување и развој, олеснувајќи ја надградбата и
дигитализацијата на образовните и научните капацитети. Ова вклучува изградба на
три научно-технолошки паркови во регионот. Неодамна, ЕИБ потпиша грант од 11
милиони евра од ЕУ преку Инвестициската рамка за Западен Балкан за
реконструкција, дигитализирање и опремување детски градинки и училишта во Црна
Гора. Овој проект има за цел да го зголеми капацитетот за образование во
земјата преку отворање на 2.100 нови места и околу 530 работни места со полно
работно време, од кои корист ќе имаат околу 10.000 студенти.</span>
<span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif">Во Србија,
програмата Поврзани училишта, поддржана од ЕИБ, опреми повеќе од 3.800 училишта
со брз интернет-пристап, овозможувајќи им на повеќе од 730.000 ученици и
100.000 наставници да учат и да работат во модерна дигитална средина. Заедно со
инсталирањето безжични мрежи и компјутерска опрема, проектот обезбеди практична
обука за дигитални вештини за наставниците и учениците. Овој аспект е особено
важен, бидејќи пандемијата откри дека имањето интернет со голема брзина и
соодветни дигитални уреди е недоволно без соодветни дигитални вештини за
подобрување на традиционалното учење.</span>
<span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif">Во Босна и
Херцеговина, техничката поддршка на ЕИБ преку грант од 500.000 евра ќе ја
олесни изградбата на современ универзитетски кампус во Сараево, придржувајќи се
до највисоките образовни стандарди. Во *Косово, советодавните услуги обезбедени
од ЕИБ ќе ја подобрат инфраструктурата на високото образование и ќе ги применат
најсовремените препораки за модернизација на секторот.</span>
<b><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif">Современото
образование треба внимателно да го набљудува пазарот </span></b><b><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif;mso-fareast-font-family:
"Times New Roman";mso-font-kerning:0pt;mso-ligatures:none"></span></b>
<span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif">Доколку не се решат
ефикасно, загубите во учењето и сѐ поголемата нееднаквост ќе се претворат во
помал економски раст, продуктивност и иновации на долг рок. За да се обезбедат
можност за вработување и економска конкурентност, модерното образование мора да
ги инкорпорира пазарните увиди во реално време додека ги олеснува можностите за
доживотно учење. Зголемувањето на вештините и преквалификувањето на постојната
работна сила е од суштинско значење за да им се помогне на луѓето да се
адаптираат и да напредуваат во променлива и сложена средина.</span>
<span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif">Транзицијата кон
зелена економија е повеќеслоен предизвик што бара сеопфатен пристап за промена
на размислувањата, вредностите и стандардите. За да се премости јазот во
вештините, потребно ни е подлабоко разбирање на интеракцијата помеѓу
климатските промени, барањата на пазарот и новите зелени технологии.
Истовремено, развојот на програми за праведна транзиција е од клучно значење за
ублажување на потенцијалните загуби на работни места и влијанијата врз
животната средина, особено во регионите со интензивна употреба на јаглен.</span>
<b><span lang="MK" style="font-size:12.0pt;
font-family:"Segoe UI",sans-serif">Премостување на недостатокот на вештини и
обезбедување праведна транзиција<span style="mso-bidi-font-weight:bold"></span></span></b>
<span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif">ЕИБ има за цел да ги
ублажи овие негативни исходи преку нејзиниот пристап за праведна транзиција,
усвоен во 2023 година, кој ја вклучува Северна Македонија меѓу нејзините
пилот-земји. Успешната зелена транзиција бара колективен напор за да се осигури
дека ниту една заедница нема да заостане. Со поддршка на регионите кои силно
зависат од јаглен, иницијативата на ЕИБ не само што се однесува на еколошките
проблеми, туку и ја поттикнува економската отпорност и општествената еднаквост.</span>
<span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif">Овие активности се
надоврзуваат на Иницијативата на ЕУ за Региони на јаглен во транзиција во
Западен Балкан и Украина, при што кичевскиот и битолскиот регион се веќе
избрани за пристап до финансии и техничка поддршка за проекти и програми за
транзиција.</span>
<span lang="MK" style="font-size:12.0pt;font-family:"Segoe UI",sans-serif">Инвестирањето во
образованието и развојот на вештини е порелевантно од кога било, а
иницијативите на ЕИБ во Западен Балкан покажуваат посветеност на поттикнување
информирана и приспособлива работна сила способна да се справи со предизвиците
на светот кој брзо се менува.</span>