Низ историјата српско-албанските односи главно не биле идеални, но во тешки врмеиња имало и такви кои се залагале за стабилизација на односите меѓу двата народи како Есад Паша Топтани, Албанец со големи позиции во албанската историја особено пред создавањето на кнежевтсвото Албанија во 1913 година и албанската држава, република Албанија, во јануари 1925 година.
Есад Паша Топтани бил отомански генерал и албански политичар од почетокот на 20 век.
За време на окупацијата на Албанија во балканските војни, Есад-паша соработувал со српската и црногорската влада против привремената албанска влада на Исмаил Кели подддржана од Италија и Австроунгарија која ја сметал за наметната влада од странски сили.
Во превирањата по прогласувањето на независноста на кнежевтсвото Албанија, кон крајот на 1913 година, со помош на Србија, ја презема власта во централна Албанија, формирајќи еден вид марионетска држава. После тоа, накратко се стекнува со висока функција во владата на Вилхелм Видски, сè додека не бил протеран од земјата во 1914 година.
Вилхелм од Вид бил принц на Кнежеството Албанија од 7 март 1914 до 3 септември 1914 година. Формално, тој бил во моќ како принц на кнежевството до прогласувањето на Албанија за република на 31 јануари 1925 година.
Големите сили го избрале за оваа позиција - странец да владее со албанското новоформирано кнежевство. Првично Вилхелм го одбил ова назначување во пролетта 1913 година, но се премислува и прифаќа да биде принц на Албанија кога лично бил поканет од делегати од сите 18 региони во Албанија во тоа време.
На 7 март 1914 година, Вилхелм од Вид дошол во Драч, привремениот главен град на новата држава, и ја презел администрацијата на Албанија од Меѓународната контролна комисија.
Задачата за одржување на безбедноста и била доверена на жандармеријата, со која командувале офицери од Холандија. Принцот Вилхелм ја напуштил Албанија на 3 септември 1914 година, поради происламскиот бунт инициран од Есад паша Топтани, и заминал во Германија, каде што се приклучил на германската војска и служел на Источниот фронт. Тој никогаш подоцна не побара да му се врати местото на албанскиот трон.
<b>Премин од Султанот кон реформистите на Ататурк</b>
За време на Првата светска војна Есад Паша Топтани бил на страната на Србија а пртов Авструнгарија, овозможувајќи им на српската војска, влада и собрание да се повлечат преку Албанија. По војната, и поразот на Авструнгарија, се обидел да им се претстави на сојузниците дека е потребна албанска а не власт од странци, и како единствен легитимен владетел да се врати во земјата. Но, безуспешно.
Есад Паша потекнува од богатото семејство Топтани, кое имало имоти во централниот дел на Тирана, вклучувајќи го и земјиштето каде што денес се наоѓа Парламентот на Албанија. На ова семејство му припаѓале и бројни фарми и шуми источно од Тирана.
Есад-паша имал многу богата воена кариера. Дипломирал на Француската воена академија во Сен Сир, како и српаскиот крал Петар I Караѓорѓевиќ. Бил началник на личната гарда на султанот Абдул Хамид II во периодот пред младотурската револуција, командант на жандармеријата во Јањина, а до избувнувањето на балканските војни бил командант на жандармеријата во Скадар.
По убиството на неговиот брат Гани-бег Топтани од страна на силите лојални на султанот Абдул Хамид II, Есад паша Топтани станал симпатизер на младотурското движење на Ататурк. По Младотурската револуција во 1908 година бил пратеник во Собранието на Отоманската империја како претставник на изборната единица Драч, а во 1909 година на султанот Абдул Хамид II му го врачил указот за негово соборување.
<b>Балкански војни и битки за Скадар</b>
За време на Балканските војни командувал со војската на Отоманската империја за време на опсадата на Скадар, кога седум месеци се спротивставувал на нападите на војската на Кралството Црна Гора, до 23 април 1913 година.
Поради големите загуби на црногорската војска, тој се плашел од одмаздата на победниците, но војската на кралот Никола се однесувала витешки, а на заробениот Есад-паша и соборците им било дозволено да го задржат личното оружје при повлекувањето од Скадар. Ова предизвика Есад-паша да искаже почит кон Србите и Црногорците кои не ја понижиле неговата војска туку ја вратиле од заробеништво во полн состав и со оружје.
<b>Сојуз со Србија</b>
Веќе на 17 септември 1914 година, Есад Паша го потпишал Нишкиот договор со премиерот на српската влада, Никола Пашиќ, кој вклучувал заедничко формирање на воени и политички институции, воен сојуз и железница од Србија до Драч.
На почетком на октомври 1914. Есад паша Топтани прогласува нова албанска држава, Албански Исламски Емират.
На почетокот на ноември 1914 година, Турција влезе во војна на страната на Централните сили, што предизвика Есад Паша, сојузник на Србија и Антантата, да ја изгуби поддршката меѓу муслиманите. Во Албанија се кренал протурски бунт од приврзаници на Османлиите и вооружени од Австроунгарија. Поради оваа причина, неколку стотици војници и офицери на Отоманската империја биле пренесени во Валона со австроунгарски параброд за да го поддржат исламистичкото востание и устоличувањето на Ахмед Изет-паша. Топтани ја губи контролата над некои области, го опколиле Есад-паша во Драч на почетокот на 1915 година и побарале тој да и објави војна на Србија која веќе била во војна против Австроунгарија.
Српскиот премиер Никола Пашиќ решил да му помогне на Топтани и на почетокот на јуни 1915 година испратил повеќе од 20.000 војници и жандарми во Албанија, кои успеале да го ослободат опколениот Есад-паша во Драч. Овој потег дополнително ги зајакнал релациите на Топтани со Србија, што било многу значајно за време на повлекувањето на српската војска преку Албанија.
Патем, Топтани дозволил и плаќање во динари и користење на валутата на Кралството Србија како да е официјална во Албанија.
<b>Албанска голгота, за Србија преку Албанија</b>
При повлекувањето на српската војска, влада, собрание и над цивили преку Албанија во зимата 1915/1916 година, Есад-паша останал верен на сојузот со Србија. Неговата жандармерија ги заштитуваше крилата на колоните на српската војска што се повлекуваа од границата штитејќи од напади на разбојници и помагајќи им да се снајдат по патот до албанкото море од каде потоа преминале на грчкиот остров Крф.
Месното селско население на територијата под контрола на Топтани и обезбедило засолниште на српската војска по негова наредба. Тој дури и ги предал последните залихи со храна за својата жандармерија на српската војска и со тоа спасил цели српски единици. Дополнително, Есад-паша издал наредба српскиот динар да се прифати како платежно средство на територијата на Албанија за да им се овозможи на српските војници да купуваат резерви за нивните потреби.
Сè додека семејството и офицерската власт на Есад паша Топтани се протегаа во централна Албанија, српската војска се движеше слободно. Од 220.000 војници и цивили кои во најтешки зимски услови преку планини кои маршираа низ Албанија кон Крф, 150.000 стигнаа до својата цел. Не стасаа, умрени од глад, студ и умор околу 78.000 војници и цивили.
Српските загуби ќе беа многу потешки доколку Есад паша не останел верен на договорот во тие тешки денови. Поради ова, регентот Александар Караѓорѓевиќ, пред да замине од Албанија, му доделил Орден Бел орел од прв степен.
<b>Сујузниците му ветуваат власт во Албанија, но...</b>
Во 1916 година, Есад-паша објавил војна на Австро-Унгарија и Централните сили. Кога Австро-Унгарија го окупирала поголемиот дел од централна и северна Албанија во 1916 година, Топтани побегнал од земјата.
На барање на италијанската дипломатија, Есад-паша бил префрлен со неколку стотици жандарми на крајот на февруари 1916 година во градот Бриндизи во јужна Италија. И покрај ветувањата дека ќе биде признат како албански принц и соочен со отворен обид на италијанската влада да изврши целосно влијание врз него, Есад паша Топтани продолжил во Франција да бара поддршка од сојузничките дипломати. Некои политички кругови во Париз дури го признаваат како премиер на легитимна влада.
Кон крајот на август, Есад паша пристигнува во Солун со француски брод. Преку српската и грчката дипломатија, неговата влада добила статус на прогонети сојузнички владини кабинети.
На солунскиот фронт бил поставен логорот на Есад паша со околу 1.000 жандарми и поддржувачи. За време на престојот во Солун, Топтани побарал гаранции од Франција и Велика Британија дека по завршувањето на војната Албанија нема да и биде дадена на Италија и дека ќе му биде вратен авторитетот во земјата.
Меѓутоа, на почетокот на јуни 1917 година, генерал Џакинто Фереро ја прогласил Албанија за италијански протекторат. На почетокот на 1918 година, Франција ја презедла командата со неговите единици. Сојузниците одлучуваат да ја отстапат контролата над Албанија на Италија. Есад Паша Топтани бил измамен од Сојузниците, а Албанија повторно добила странска власт.
На крајот на војната, Италија го контролирала поголемиот дел од Албанија и го претставувала главниот ривал на Кралството Срби, Хрвати и Словенци. На мировната конференција во Париз, Италија се обиде да го обезбеди владеењето на Валона и да добие мандат над другите делови на Албанија.
Италија го поддржала барањата на Косовскиот комитет за припојување на Косово и Западна Македонија кон Албанија, затоа што така би ја проширила територијата на својата власт во протекторатот Албанија.
Под покровителство на Кралството СХС, Есад паша Топтани ја донел својата делегација на Мировната конференција во Париз. Тој поднел меморандум за Албанија на крајот на април 1919 година, во кој се обидел да ја убеди Париската мировна конференција дека Албанија треба да има албанско водство а не да биде италијански протекторат, а дека тој како сојузник на победничката страна по Првата светска војна е единствената легитимна власт во Албанија.
Есад Паша им испратил пораки на своите приврзаници во Албанија дека се враќа во земјата и ги советувал да дејствуваат во соработка со Србија против Италијанците. Набрзина свиканото народно собрание составено од негови приврзаници во Албанија го прогласило за крал на Албанија.
Додека се подготвувал да се врати во Албанија, Есад Паша бил убиен на 13 јуни 1920 година во Париз. Тој бил убиен од Авни Рустеми, политички активист и пратеник во албанскиот парламент, близок до италијанските власти, сметајќи дека Топтани ги предал интересите на албанскиот народ со соработка со Србија.
Политиката на Топтани со тоа ја губи својата визија, приврзаниците се прогонувани и осудувани, а новата власт во Албанија, поставена под италијанска контрола создава слика за Топтани, нивниот силен противник на создавање италијански протекторат од Албанија - како предавник. Таа мантра ја граделе и одржувале со децении. Многу Албанци го сметаат овој атентат за херојски чин.
Есад Паша Топтани е погребан на српските воени гробишта во Тије во Болоњската шума во Париз, каде сè уште стои полумесечината во морето од крстови.
<b>Што следува по убиството на Топтани, кој ја води Албанија</b>
Албанска Република било официјалното име на Албанија од 31 јануари 1925 година, кога бил усвоен новиот Устав, до прогласувањето на монархијата на 1 септември 1928 година. Албанија потоа станала де факто протекторат на Италија по потпишувањето на Договорот од Тирана во 1926 и 1927 година.
По неуспехот на Јунската револуција во 1924 година, тогашниот албански премиер и министер за надворешни работи, Ахмед Зогу, се вратил во Албанија, ја презел власта над земјата и воспоставил автократски режим.
Тогаш парламентот изгласал нов устав, ја прогласил земјата за република, а Зогу за претседател. На крајот на март 1925 година, европските сили ѝ доделија на Албанија статус на република.
На 31 јануари 1925 година, Зогу беше избран за претседател со мандат од седум години од Народното собрание, пред неговото прогласување за крал на Албанците во 1928 година. Албанија влезе во сојуз со Кралството Италија по потпишувањето на Договорите од Тирана, со кои Италија ѝ даде монопол на бродските и трговските концесии .
Тој управуваше со Албанија користејќи четворица воени гувернери и назначи водачи на кланови како резервни армиски офицери кои беа чувани на повик за да го заштитат режимот од домашни или странски закани. Тој, исто така, одржуваше добри односи со фашистичкиот режим на Бенито Мусолини во Италија и ја поддржуваше надворешната политика на Италија
Зогу создава посебно блиски врски на Албанија со Италија, а по дополнително зацврстување на својата власт, Зогу ја укинал републиката на 1 септември 1928. и прогласил уставна монархија, а самиот себе се прогласил за крал, останувајќи на власт се до април 1939 година кога Албанија веќе нема свој фактички суверинет и станува марионетска држава под власт на Италија.
За време на Втората светска војна, албанските фашисти им помагаа на Италијанците во нивната инвазија на Грција (октомври 1940 г.) и учествуваа во фашистички акции под контрола на Италија и на германските трупи во задушувањето на движењето на отпорот во Албанија и земјите од поранешна Југославија како Македонија, Србија и Црна Гора.
