Податоците на Евростат покажаа дека стапката на фертилитет паднала на рекордно ниски нивоа, додека уделот на постарото население расте, а јазот помеѓу потребите на пазарот на трудот и отпорот кон имиграцијата се продлабочува.
Пад на наталитетoт
Во 2023 година, во ЕУ се родени 3,67 милиони деца; околу 5,4% помалку отколку во 2022 година и најмалку од почетокот на водење на оваа евиденција во 1961 година. Стапката на фертилитет изнесуваше 1,38 живородени деца по жена, што е далеку под 2,1 потребни за едноставна репродукција (мапа подолу).
Најниските стапки се забележани во Малта (1,06) и Шпанија (1,12), а највисоки во Бугарија (1,81) и Франција (1,66).
Просечната возраст на жените при раѓање на нивното прво дете во ЕУ беше 29,8 години - најниска во Бугарија (26,9) и највисока во Италија (31,8). Овој тренд на одложување на мајчинството го намалува вкупниот број деца што жените ги имаат во текот на својот живот.
Стареење на населението
Стареењето на населението врши дополнителен притисок врз демографската слика на ЕУ. Овој притисок може да се изрази преку таканаречениот старосен коефициент на зависност - кој го претставува уделот на лицата на возраст од 65 години и повеќе, во однос на бројот работоспособни лица на возраст од 15 до 64 години. На почетокот на 2024 година, тој коефициент за ЕУ бил 33,9%, што значи дека на 100 работоспособни лица, околу 34 биле постари лица. Најниските коефициенти се забележани во Луксембург (21,7%) и Ирска (23,6%), а највисоките во Италија (38,4%) и Португалија (38,2%).
Имиграцијата како неопходност
Со оглед на намалувањето на наталитетот и стареењето на населението, имиграцијата се појавува како клучен фактор за одржување на работната сила и економскиот раст во ЕУ.
Во 2022 година, околу 5,1 милиони имигранти дошле во ЕУ од земји надвор од Унијата, повеќе од двојно во однос на бројот во 2021 година. Најголем број примиле Германија (1,6 милиони), Шпанија (860.000) и Италија (334.000).
Имигрантите имаат повисок наталитет
Бидејќи плодноста кај жените родени во ЕУ опаѓа, оние родени надвор од ЕУ често имаат повисоки стапки на плодност, што придонесува за вкупниот број на раѓања. Миграцијата на тој начин помага во одржувањето на демографската рамнотежа. Во 2023 година, околу 23% од децата родени во ЕУ имале мајки кои биле родени надвор од земјата во која родиле, вклучувајќи ги и жените родени надвор од Унијата.
Имиграцијата како проблем
Сепак, имиграцијата, од друга страна, е многу чувствително политичко прашање.
Во многу земји од ЕУ, јакнее радикалната десница, главно поради спротивставувањето на имиграцијата. Овој отпор често произлегува од стравот дека со доаѓањето на голем број странци би можел да се загрози националниот идентитет, јазикот и традициите на домашното население.
Исто така, постои загриженост поради можната врска на имиграцијата со зголемувањето на криминалот и тероризмот, иако овие врски често се статистички претерани - истражувањата покажуваат дека злосторството извршено од странец во медиумите се појавува петпати почесто.
Освен тоа, дел од граѓаните стравуваат дека поголемата конкуренција на пазарот на трудот би можела да доведе до пониски плати и понесигурни услови за работа.
Во четвртиот квартал од 2024 година, на 124.935 државјани од трети земји им било наредено да ја напуштат ЕУ, што е зголемување од 16,3% во споредба со истиот период од претходната година.
Неповолна демографија на југот од ЕУ
Додека сите земји од ЕУ се соочуваат со демографски предизвици, јужните земји-членки како што се Шпанија и Италија имаат пониски стапки на наталитет и постаро население од северните земји како што се Франција, Шведска или Ирска.
Овие разлики се должат на разни економски, културни, социјални и институционални фактори.
Семејни и социјални политики
Една од причините е тоа што северните земји од ЕУ, особено нордиските земји, воведоа робусни системи за социјална поддршка како што се отсуство од работа поради породилно и татковство, флексибилно работно време, субвенционирана грижа за деца и даночни олеснувања за семејства со деца. Овие мерки овозможуваат усогласување на родителството и вработувањето, особено за жените.
Културни модели и родови норми
Во по традиционалните општества на југот од ЕУ, родовата нееднаквост во семејниот живот е поголема - грижата за децата и домаќинството најчесто паѓа исклучиво на жените.
Во северните општества, улогите се рамноправни, а татковците имаат поголеми права и навики за учество во одгледувањето деца. Како резултат на тоа, многу жени во јужните земји го одложуваат или се откажуваат од мајчинството ако сакаат да се остварат во кариерата.
Економска несигурност и пазарот на трудот
Високата невработеност кај младите, несигурните работни места и долгото чекање за стабилен приход и домување сè уште една карактеристика на јужните економии. Младите луѓе често доцна го напуштаат домот на своите родители, доцна основаат семејства и подолго живеат во несигурни животни услови. На пример, во Шпанија, невработеноста кај младите во 2023 година била околу 28%, во Хрватска околу 19%, а во Германија под 6%.
Северните земји имаат повеќе имигранти кои често се помлади и имаат повеќе деца, што го подобрува фертилитетот на национално ниво.
Во јужните земји од ЕУ, овој удел е помал, а миграцијата често е насочена кон надвор.
Колапсот би можел да се случи наскоро
Според проекциите на Евростат и ОЕЦД, ЕУ ќе достигне критичен сооднос на постари лица и работоспособни лица околу 2050 година, со повеќе од 56 пензионери на секои 100 работоспособни лица. Во некои земји, овој сооднос ќе биде уште подрастичен - на пример, во Италија, Грција, Португалија и Хрватска.
Доколку стапката на наталитет не се зголеми дотогаш, не се зголеми имиграцијата, ако пензискиот и здравствениот систем не се реформираат, можно е да се очекува финансиски колапс на пензиските фондови, пад на продуктивноста и пад на економскиот раст, драстично намалување на јавните услуги и се поголеми социјални и политички тензии поради судирот на генерации.
Некои демографи предупредуваат дека веќе околу 2035-2040 година, може да започне сериозна дестабилизација на пазарот на трудот во сектори како што се здравството, социјалната грижа и образованието.
