За многумина во Европа, особено за оние кои се навикнати на силна државна улога во јавното образование, веста дека американскиот претседател би можел да го „укина Министерството за образование“ - всушност, тој го направи токму тоа вчера, со извршна наредба - звучи како драстичен потег што го доведува во прашање правото на образование.
Меѓутоа, контекстот во кој Доналд Трамп ја презентира таквата идеја е сосема поинаков од она што би го очекувале во земји во Европа: не се работи за укинување на целиот образовен систем, туку за политички спор околу тоа кој треба да ја има клучната улога во управувањето со училиштата – федералната влада или поединечни држави.
Но, самиот факт што министерството кое ги опфаќа сите аспекти на образованието, од финансирање до стандардизирани тестови, се укинува, предизвикува немир, дури и надвор од САД.
Навикнати сме државата да им гарантира образование на сите, без разлика на социјалното или економското потекло. Затоа, кога во вестите ќе слушнеме дека се споменува „распуштање“ или „укинување“ на клучна институција, лесно се добива впечаток дека со тоа се загрозува една од основните јавни услуги.
Во американски контекст, сепак, тоа е првенствено идеолошки и административен спор, а изјавата на Трамп е само врвот на ледениот брег што допира до самата срж на американскиот федерализам.
Што значи „укинување“ на Министерството за образование во САД?
Министерството за образование на САД е релативно ново тело во споредба со долгата историја на самата земја - основано е во 1979 година, за време на мандатот на претседателот Џими Картер, за да обезбеди унифицирано управување со образовните политики, право на еднаквост и финансирање на важни програми на федерално ниво.
Со други зборови, од неговото основање, се води дебата за тоа дали федералното ниво е навистина неопходно или дали управувањето со образованието треба целосно да се остави на државите и локалните заедници. За американската јавност, оваа дебата во голема мера се сведува на основната идеја за федерализмот: што треба да остане под јурисдикција на централната власт, а што под локална администрација?
Однадвор не е невообичаено „укинувањето на Министерството за образование“ во Европа да звучи како укинување на самото образование.
Меѓутоа, оваа мерка пред се значи елиминирање или драстично намалување на улогата на федералното ниво.
Трамп и неговите сојузници тврдат дека федералната влада во Вашингтон премногу навлегува во автономијата на локалните заедници и дека државите - кои имаат свои образовни стандарди, буџети и демографија - се во најдобра позиција да донесуваат одлуки за образовната политика.
Згора на тоа, тие веруваат дека централизираната структура создаде „бирократски балон“ кој наметнува дополнителни правила на државите, а притоа не носи доволно придобивки ниту за учениците, ниту за наставниците.
Во оваа смисла, најавите за „згаснување“ на Министерството за образование се всушност продолжение на долгогодишниот спор околу тоа кој треба да го има клучниот збор во обликувањето на американското образование.
Политичката и идеолошката позадина на потегот на Трамп
Размислувањето за тоа како укинувањето на Министерството за образование би се вклопило во поширокиот политички контекст на САД, нè води директно во конзервативна критика на федералната администрација.
Од 1980-тите, републиканците се залагаат за ставот дека секоја американска држава треба автономно да донесува одлуки за образованието, без „наредби“ од Вашингтон.
Во овој контекст, Трамп ја зазеде оваа стара позиција и ја обликуваше преку сопствената политичка реторика, конкретно обвинувајќи го Министерството за образование дека е „отруено од левичарска, па дури и марксистичката идеологија“.
Неговиот аргумент, кој се потпира на силна конзервативна основа, е дека сеопфатните федерални упатства создадоа непотребна бирократија, која според него ги задушува иновациите и ги задушува иницијативите во училиштата низ целата земја.
Дополнително, тој истакнува дека некои неодамнешни „прогресивни“ образовни теми - како што се критичката теорија на раса или програмите за различност и инклузија - не спаѓаат во надлежност на федералната влада, туку треба да одлучуваат од училишните одбори и родителите во локалните заедници.
Неговиот пристап придобива дел од гласачите на кои им пречи идејата некој од централната канцеларија „горе“ да одлучи што треба да научат децата во Мисисипи или Монтана.
Не треба да се занемари ниту економскиот аспект. Трамп со години го промовира концептот на „избор на училиште“ и ја застапува идејата дека пазарот е главниот двигател на квалитетот.
Во оваа смисла, укинувањето на Министерството за образование често се поврзува со натамошно зајакнување на приватните и верските училишта на сметка на јавниот систем.
Додека некои веруваат дека ова е начин да им се обезбеди на семејствата поголема слобода на избор, критичарите истакнуваат дека „капитализмот на Трамп“ веќе ги фаворизира приватните актери, што може да доведе до посилна комерцијализација на образованието на сметка на еднаквоста на пристапот.
Во очите на многу американски конзервативци, сепак, ваквиот пресврт на настаните не е закана, туку враќање на образованието во „вистинските раце“ – родителите и локалните заедници.
Потенцијални последици и критики
Најголемото влијание на сегашниот потег на Трамп ќе се почувствува во финансирањето на јавните училишта, особено оние во посиромашните области и одделни држави.
Имено, дел од средствата што државите ги добиваат од федералната влада – на пример, за програми за ученици со посебни потреби, субвенционирање на училишни оброци или разни стимулации за СТЕМ проекти – доаѓаат токму преку Министерството за образование.
Со елиминирање на оваа централна точка на готовинскиот тек, се зголемува ризикот најнефинансираните области да останат без клучна поддршка.
Дополнително, многумина веруваат дека приватните училишта ќе имаат дополнителна корист бидејќи федералниот надзор (барем во некои сегменти) ќе исчезне, и би можело да биде полесно за локалните власти или групите родители да ги пренасочат средствата кон алтернативи на јавните училишта.
Ова, предупредуваат критичарите, би го забрзало процесот на создавање образовен систем со „две брзини“ – еден со дополнителни ресурси за оние кои можат да си дозволат или организираат приватни програми, а друг за оние кои зависат од сè поскромните буџети на јавните училишта.
И покрај силната поддршка од дел од конзервативното гласачко тело, против оваа идеја речиси едногласно доаѓаат синдикатите на наставниците, професионалните здруженија и граѓанските организации, кои нагласуваат дека образованието не е стока на пазарот, туку јавно добро што мора да биде достапно за сите под еднакви услови.
Тие истакнуваат дека федералната рамка е еден од ретките механизми што може, барем на хартија, да гарантира еднакви можности без разлика каде живее детето и економската сила на нивната област.
Понатаму, во политичка смисла, дури и во Републиканската партија, има и такви кои стравуваат дека целосното укинување на ресорот може да создаде повеќе хаос отколку придобивка, а прашањата за уставните измени остануваат отворени, имајќи предвид дека тоа е тело формирано со акт на Конгресот.
Перспектива од Европа
Како што веќе спомнавме, дури и за да разбереме зошто некој би сакал да го „укине“ Министерството за образование, мора да ја земеме предвид клучната разлика помеѓу американскиот федерален систем и европските земји.
Кај нас јавното образование има долга традиција на централно управување, а во повеќето европски земји, јавните основни и средни училишта несомнено се сметаат за уставно или законско право кое државата мора да го гарантира.
Затоа, идејата за целосно елиминирање на федералниот надзор на образованието може да звучи како радикална маргинализација на една од најважните јавни услуги.
Сепак, треба да се нагласи дека САД како целина никогаш немале таков централизиран систем каков што е вообичаен во многу европски земји.
Има широк опсег за донесување одлуки на федерално и локално ниво - од стандардите за училишни тестови до содржината на наставната програма.
Дури и сега, пред евентуалното „затворање“ на Министерството за образование, секоја сојузна држава веќе управува со училиштата на свој начин, а разликите меѓу, на пример, образованието во Калифорнија и она во Тексас можат да бидат остри.
Во овој контекст, спомнувањето на „укинување“ на министерството всушност не е напад на идејата за јавно образование како што го знаеме, туку напротив продолжување на силната политика на децентрализација и враќање на овластувањата на локалните заедници.
Меѓутоа, од европска перспектива, каде што концептот на „еднакви можности“ е длабоко вкоренет, оваа мерка сè уште изгледа како радикално рушење на заедничките стандарди, што потенцијално може да ги продлабочи социјалните разлики.
За разлика од земјите со силно централно финансирање, Американците кои живеат во посиромашни или поконзервативни држави би можеле да останат без многу потребната финансиска и структурна поддршка.
Затоа, не е изненадувачки што повеќето европски набљудувачи, гледаат на овој потег со голем скептицизам.
Заклучок
Укинувањето на Министерството за образование во САД, гледано од европска перспектива, може лесно да изгледа како ирационален потег што ги поткопува самите основи на јавното образование, но во американскиот политички контекст, оваа најава всушност го одразува долгогодишното конзервативно барање за враќање на авторитетот на државите и родителите.
Овој потег е секако радикален, но некои медиуми во Европа го прикажуваат на сосема погрешен начин, правејќи да изгледа како Трамп да го затвора целото образование, што, се разбира, не е така.
Сепак, иако таквиот потег теоретски би можел да се оправда со идејата за „помалку бирократија“, во пракса ја доведува во прашање иднината на школувањето во самата Америка и еднаков пристап до образование за сите.
Додека Трамп и дел од десницата веруваат дека тоа ќе ја спречи „федералната интервенција“ и ќе ја поттикне „слободата на избор на училиште“, многумина предупредуваат дека ова е опасна стратегија што може да ги продлабочи постоечките нееднаквости.
На крајот, самата политичка реалност - без разлика дали поради несогласувања во Републиканската партија или отпор во Конгресот - најверојатно ќе одлучи дали „укинувањето“ ќе биде конечно или дали ќе следат нови контроверзии.
Во секој случај, извршната наредба е потпишана. Наскоро ќе ги видиме првите последици од ова, и долгорочните последици во годините што доаѓаат.
Но, тие лесно можат да се предвидат.
Богатите не само што остануваат богати, туку ќе бидат и значително пообразовани во Америка.
На сиромашните никаде не им е лесно, особено во Америка, а особено во „Америка на Трамп“!
(Vecer.mk VIA)
