На Днепар, оваа моќна река на Европа (четврта по големина – по Волга, Дунав и Урал), и се случи и она што моментално им се случува на имињата на бројни места и градови за кои слушаме со месеци, дека за некое време ќе има асоцијација со војна, со маневри од неа западно и источно крајбрежје, особено во моментот на ескалација околу битката за Херсон.
Но, како што историските градови на нејзините брегови ќе ги преживеат овие трагични времиња и еден ден нивните имиња повторно ќе се поврзат со убавина и мир, тоа важи уште повеќе за големиот Днепар.
Некои велат дека моќната река е граница меѓу световите. Тоа на неговата западна страна е Западот, а од другата страна е Истокот.
Дека орбитата на влијанието на Вашингтон ќе се прошири сè до нејзините води, а на Москва – од карши.
Но, големиот Днепар беше таму пред сите нив, пред поделбите да бидат концепт за разгледување, пред да си дадат имиња, дури и нему.
Некаде на половина пат помеѓу Санкт Петербург и Москва, се наоѓа ридско подрачје кое маѓепсува со својата убавина.
Што може да ги разликува ридовите од ридовите? Тешко е да се каже, но еден поглед на ридовите Валдаи потврдува дека може.
Тоа е област која опфаќа неколку руски региони, вклучувајќи ги Новгород, Твер, Псков, Смоленск и Ленинград. Не, тоа не е погрешна перцепција на времето.
Во 1991 година, поранешниот град Ленинград повторно стана Санкт Петербург по Петар Велики, но областа, или регионот, не го промени своето име и сè уште се нарекува Ленинград денес.
Дополнителна точка на интерес – административен центар на Ленинградската област не е Санкт Петербург туку градот Гачина (името го добива по варијација на поранешното име Кночино)!
Но, зошто оваа дигресија кон ридовите Валдаи?
Не е дигресија. Ова е местото каде што започнува денешната приказна.
Овде се раѓа и непрестајно изникнува моќниот Днепар, во висорамнините Валдаи.
Оттука тргнува на долго патување од околу 2.200 километри. Днепар тече низ три земји – Русија (485 км), Белорусија (700 км) и Украина (1.095 км).
Името на реката има мали варијации во зависност од тоа кој зборува за неа – во Белорусија ќе кажат Дњапро, во Украина Дњипро, а Русите го користат името Дњепар.
Но, сите овие имиња потекнуваат од старословенската основа.
Но, оригиналното име многу веројатно не е словенско.
Постојат неколку теории, но најверојатната се чини дека името доаѓа од источно-иранското име „Дану Апара“, што во превод би значело „Татко на реките“.
Некои други народи кои историјата ги поминала овде имале свои имиња, на пример Хуните го нарекувале Вар, што значи „широка“.
Низ историјата имало алтернативни имиња.
На пример, во времето на Киевска Русија се користело името „Славутич“.
Тоа име сè уште може да се најде во старите украински и руски песни.
Особено на старорускиот јазик, односно историскиот источнословенски јазик кој се зборувал помеѓу 10 и 17 век, а произлегол од различни источнословенски племенски дијалекти.
Интересен факт – тоа старо име Славутич подоцна било употребено за името на новиот град кој бил изграден во 1986 година со цел да се вдомат работници од напуштената нуклеарна централа Чернобил!
Славутич се наоѓа на околу 5 километри од белоруската граница со Украина (и околу 100 од руската), а денес таму живеат околу 25 илјади луѓе.
За време на сегашната војна, на почетокот беше опколена од руската војска и гранатирана, а потоа на 25 март влезе руската војска, но не за долго.
По бунтот на локалното население, тие заминуваат, ослободувајќи го заробениот градоначалник, под услов украинската војска да не влезе во градот.
Границата со Белорусија, која се гледа од Славутич, е онаа каде што можам да се види по реката чие старо име го дало името на нивниот град.
Да, Днепар вијуга долж Украина и Белорусија, формирајќи природна граница меѓу двете земји.
Таква моќна река како Днепар, секако, мора да има и свои притоки, а Днепар има изобилство од нив – дури над 32.000 (од кои 89 реки се подолги од 100 километри!).
Покрај притоките, мора да се споменат и брзаците на реките Днепар (брзиците се делови од реката каде коритото има релативно стрмен наклон, што предизвикува зголемување на брзината на водата и турбуленција).
Има девет големи и околу 30 до 40 помали, заедно со околу 60 острови и островчиња.
Оваа важна област, историски наречена Брзаците на Днепар, започнува во областа на денешниот украински град Днепар и продолжува сè до градот Запорожје (името „Запорожје“ буквално значи „по брзаците“ !)
Днепарските брзаци биле дел од познатиот средновековен трговски пат од Варангите сè до Грците.
Варангите се име за средновековните германски викиншки освојувачи во Источна Европа, односно Русија, Украина и Белорусија.
Зборот „Варјанзи/Варанги“ има старонордиско потекло од коренот „вар“ (заклетва), што во крајна смисла значи „дружина под заклетва“.
Трговскиот пат „Од Варангите до Грците“ ги поврзува Скандинавија, Киевска Русија и Источното Римско Царство.
Рутата им овозможила на трговците да воспостават директна трговија со Империјата и ги поттикнала некои од нив да се населат на териториите на денешна Белорусија, Русија и Украина.
Поголемиот дел од маршрутата се состоела од долг воден пат, вклучувајќи го Балтичкото Море, неколку реки што се влеваат во Балтичкото Море и реки од речниот систем Днепар, со доковите на одводните делови.
Алтернативна рута била долж реката Днестар со постојки на западниот брег на Црното Море.
Дури 2.000 километри од Днепар се пловни денес, сè до (односно, од) рускиот град Дорогобуж (се наоѓа на околу 80 километри источно од Смоленск).
Големи товарни бродови, долги до 270 метри и широки 18 метри, можат да стигнат до Киев, што го прави Днепар исклучителен трговски и транспортен коридор.
Во помирни времиња, по реката пловат и патнички бродови, а во последните неколку децении овој вид на навигација, односно релаксирачки туризам, станува сè попопуларен, и на Днепар и на Дунав.
Интересно е да се спомене како Днепар се приклучува на реката Припјат низводно од Киев, а има врска до реката Буг.
Историски, оттука имало врска со Западна Европа, но подоцна браната без никаква бродска линија, во близина на градот Брест во Белорусија, го отсекла овој меѓународен пат.
Со други зборови, лошите политички односи меѓу Западна Европа и Белорусија се директна причина зошто денес нема силна речна врска со Истокот.
Се разбира, самиот Днепар, иако може да се плови илјадници километри, не е нужно секогаш идиличен.
Навигацијата престанува секоја година во зима поради смрзнување, но и поради силни зимски бури, по кои би било многу тешко да се плови.
Очекувано, моќта на Днепар е широко користена во хидроенергијата, а на подрачјето на реката – од устието на Припајат до големата хидроцентрала Каховка – има вкупно шест низи на брани и хидростаници, и заедно снабдуваат околу 10% од електричната енергија на Украина.
Првата хидроцентрала била изградена во близина на Запорожје во 1920-тите.
Била уништена за време на Втората светска војна, но повторно била изградена во 1948 година.
Милиони луѓе живеат покрај моќниот Днепар.
Повеќе од 20 поголеми градови се наоѓаат покрај брегот на реката, а меѓу најголемите може да се издвојат (над 100.000 жители): Смоленск во Русија, Орша и Могилев во Белорусија и Киев, Черкаси, Кременчук, Камјанск, Днепар, Запорожје, Никопол, и Херсон во Украина.
Самата река е безброј пати испеана, насликана, прераскажувана…
Би било тешко да се издвои еден уметник, но ако треба, тоа веројатно би бил рускиот сликар Архип Куинџи од втората половина на 19 век, кој често ја сликал реката.
Но, има и многу други, на пример полскиот сликар Јан Станиславски или украинскиот мајстор на реализмот Владимир Орловски.
И сигурно многу повеќе ќе и се восхитуваат на големата река, особено ако таа повторно спојува наместо да разделува.
За неа сите се исти од нејзиниот лев и десен брег, од висорамнините Валдаи до Црното Море.
Видела реката и бројни битки низ историјата, вклучувајќи ги и огромните, како што е битката за Днепар во 1943 година.
Во еден момент покрај неа имало речиси 4 милиони војници.
Тоа било една од најголемите битки воопшто – Црвената армија со сите сили четири месеци се борела да го одбие нацистичкиот окупатор и успеала.
Загинатите се броеле стотици илјади, а во битката за реката Днепар биле доделени дури 2.438 медали „Херој“ – што говори и за интензитетот на конфликтот.
Значи, реката видела и поголеми конфликти од сегашниот, иако овој е особено трагичен затоа што народите кои заедно ги отфрлиле окупаторите – сега војуваат меѓу себе.
Но, едно е сигурно – сите војни поминуваат еднаш, збирајќи ги победниците и губитниците, а Днепар е вечен и секогаш чека подобри денови.
