Одвојувањето на САД и Кина е историски момент: долгата и прикладно прикриена „трета цел“ на американската геополитика не беше постигната со победата во Студената војна и затоа сега може да започне ерата на конфронтација.
Разделбата меѓу САД и Кина започна, и тоа секако не е изненадување.
Некои ќе се потсетат на расколот меѓу САД и Русија, но овде приказната е многу подлабока.
Русија и САД во годините по Студената војна се обидоа да најдат заедничка платформа. По околу 20 години, таа платформа се покажа како илузија која ќе се распадне со избувнувањето на војната во Украина.
Во случајот со САД и Кина, соработката не беше само илузија, таа беше симбиоза врз основа на која беше создадена и изградена модерната глобална економија каква што ја знаеме.
Кога американскиот претседател Ричард Никсон пристигна во официјална посета на Кина во 1972 година, стана сосема јасно дека нема единство меѓу социјалистичките сили во светот.
Поделбата меѓу СССР и комунистичка Кина беше длабока. Тој отиде дотаму што го одреди исходот од Студената војна и им даде на САД клучна шанса за победа – што САД ја искористија.
Посебните односи меѓу Вашингтон и Пекинг започнаа тогаш, а во вистинска смисла ќе се разгорат во 80-тите за време на пазарните реформи под водство на тогашниот кинески лидер Денг Ксијаопинг.
Кина ќе стане она со што го поврзуваме најголемиот дел од нашите животи – „Made in China“.
Американските компании ќе добијат пристап до голема и евтина работна сила. Американското производство фундаментално ќе се трансформира (и исчезне), а фабриките масовно ќе се преселат во Кина, каде што во голема мера сè уште се денес.
Кина, од друга страна, доби можност, преку многу пот на сопствениот народ, да се издигне меѓу најголемите економски сили во светот и вредно работеше сите овие години за успешно да го копира, а неодамна често и да го надмине западниот технологија.
Згора на тоа, Кина, до одреден степен, опстана како социјалистичка земја, иако најистакнат аспект на тој опстанок е токму опстанокот на Комунистичката партија на Кина, која еднострано и без никаква конкуренција владее со најнаселената (иако таа можеби веќе е Индија) земја во светот и потенцијално најголемата светска економија (ако ги надмине САД).
Во геополитичка ретроспектива, може да се каже дека Пекинг успеа, а Москва загуби, барем кога зборуваме за Студената војна.
Па, Кина беше и остана Кина преку социјалистичката трансформација – таа изгуби само територијално (Тајван), додека Русија навистина се претвори во некаква „империја“ (СССР) која беше контролирана од Москва.
Јасно е дека во тоа време Кина се плашеше од СССР, но можеби не нужно во смисла дека се плашеше од војна (иако таквата можност никогаш не е целосно исклучена). Тоа беше идеолошки раскол пред се. Но, имаше и многу иронија…
Имено, Пекинг и Москва почнаа да се разидуваат во 1956 година – кога новиот советски лидер Никита Хрушчов го одржа својот иконски говор „За култот на личноста и неговите последици“.
Со други зборови, новото советско раководство се сврте против наследството на Сталин и сталинизмот. Тоа беше голем удар кој ќе се почувствува насекаде низ светот.
На кинеските комунистички власти не им се допадна она што се случува во СССР. Зошто?
Можеби кинескиот водач Мао Це Тунг премногу гледал на Сталин и ги гледал советските „реформи“ како осуда за себе? Можеби, но ако е така, тоа е само дел од пошироката слика.
Факт е дека Кина и СССР беа свесни за својата сила, големина и фактот дека станаа ривали во борбата за глобална револуција.
До 1961 година, работите отидоа толку далеку што Комунистичката партија на Кина формално го осуди советскиот комунизам како „дело на ревизионистички предавници во СССР“.
Со други зборови, Хрушчов и неговите следбеници всушност биле третирани како узурпатори на „стариот добар СССР“. Понатаму, ККП го нарече Советскиот Сојуз „империјализам“.
Резултатот од таков шокантен пресврт на настаните? Биполарната Студена војна штотуку стана триполарна – и Западот ќе го искористи максимумот од тој факт.
Кулминација секако ќе биде доаѓањето на Никсон во Кина и создавањето на одреден вид партнерство меѓу Пекинг и Вашингтон. Се разбира, многу е иронично што Кина, налутена од советското напуштање на сталинизмот (и затоа, барем така тврдеа, ленинизмот), реши да ги земе САД за нов пријател!
Но, годините минуваат и светот се менува, последните неколку драматично.
САД многу добро знаеја која е нивната цел при градењето на односите со комунистичка Кина – да го соборат СССР и да создадат нови економски услови кои ќе ја фаворизираат Америка. Не може да се негира дека тие совршено ги постигнале своите цели.
Но, имаше и наводен трет гол, идеолошкиот… А овој во последно време најчесто се споменува.
Таа „трета цел“ беше, ќе речат американските геостратези, надежта дека под влијание на оваа соработка Кина ќе се трансформира себеси, дека ќе стане демократска.
Тоа, се разбира, не се случи. Згора на тоа, за ова зборуваме на денот кога кинескиот претседател Кси Џинпинг положи заклетва за невиден трет мандат, со што стана најмоќниот кинески владетел од владеењето на Мао Це Тунг.
Во Кина нема демократија, а се чини дека никогаш нема да има.
Некои ќе речат дека имало шанса и дека била задушена во крв на плоштадот Тјенанмен во 1989 година. Тоа е исто така многу дискутабилно.
Дали демонстрантите, главно млади луѓе, навистина сакаа демократски промени и систем сличен на западот или можеби реализација на некои многу социјалистички идеали од кои самата КПК почна да се оддалечува?
Има најмалку две толкувања кога зборуваме за судбоносните настани во Кина од 1989 година, но во контекст на денешниот преглед, клучниот детал е опстанокот на континуитетот.
САД ги постигнаа своите економски цели, излегоа како победници во Студената војна, но не ја чекаа кинеската трансформација. Тие навистина не се грижеа премногу за тоа додека сè се одвиваше релативно непречено.
Но, доаѓањето на Си Џинпинг на власт во Кина според САД е нешто како доаѓањето на Владимир Путин на власт во Русија – потврда дека работите веќе не одат мазно.
Шефовите на американската геополитика сега се чини дека одеднаш се запрепастени од фактот дека нивниот економски партнер е азиски, а самиот глобализам е изграден врз тоа партнерство, всушност „комунистичка диктатура без демократија и човекови права“.
Секако, тоа е добра глума, но погодно им дава простор да ја започнат ерата на конфронтација.
Поранешниот американски претседател Доналд Трамп тргна насилно против Кина, без премногу тактики, речиси вулгарно наметнувајќи различни трговски царини на Кина во обид да и се закани економски.
Но, Трамп не е обратен Никсон, иако се обиде да биде. На Никсон му беше дозволено да изгради стратешки мост кон Кина, но на Трамп не му беше дозволено да го направи тоа со Москва иако тоа веројатно беше неговиот главен план.
Трамп имаше за цел опсежна деескалација на односите со Русија за да може целосно да се „посвети“ на Кина. Но, наскоро ќе дознае дека американската геополитика е пожестока отколку што мислеше. Во која смисла? Со тоа што има амбиција и намера истовремено да се справува со сите актери кои не се по вкусот на Америка.
Ова е можеби најголемата грешка на американската надворешна политика денес. Пред половина век им беше јасно дека треба да ги изберат битките, дека е премногу ризично да се оди против целиот социјалистички блок и успеаја да ја спроведат античката стратегија „раздели и владеј“.
Денеска им недостига трпение и некои други манири, а тоа би можело да им се врати.
Бидејќи другата страна ја користи истата тактика, можеби дури и повеќе отколку што САД се свесни за тоа.
Пред нешто помалку од една деценија, чест рефрен во кинеските надворешнополитички кругови беше дека Пекинг „не е подготвен да биде глобален лидер“ и дека има уште многу да научи од САД и затоа треба да продолжи да соработува со нив.
Тешко е да се одреди кога е време да се напушти старата парадигма, но можеби е сега.
Можеби самиот почеток на третиот мандат на Кси Џинпинг е тој момент, бидејќи многу работи се совпаѓаат – ескалацијата на американскиот притисок врз Кина, руската војна во Украина, пресвртот на кинеската надворешна политичка реторика.
Разделбата меѓу Кина и САД е историски момент, еден од оние што се случуваат на секои 50 години или еднаш во животот. Таа разделба може да го одбележи 21 век и да доведе до нова реконструкција на блокот.
Во 1974 година, Мао Це Тунг воведе т.н Теорија на три света. Според него, првиот свет биле суперсилите, САД и СССР.
Другиот свет беше претставен од Јапонија, Канада, Европа и земјите од глобалниот север.
Третиот свет беше Кина, Индија, земјите од Африка, Латинска Америка и континентална Азија.
Неговиот модел беше во спротивност со оној на францускиот демограф и историчар Алфред Сови, кој по Втората светска војна исто така го подели светот на 3 групи, но во првата беа вклучени капиталистичките сили на НАТО (САД, Британија, Европа…), третиот беше истиот, а другиот ги вклучуваше комунистичките сили – СССР и Кина.
Комунизмот како идеологија веќе не е глобална движечка сила, но што се однесува до дистрибуцијата, се чини дека Сови сепак беше повеќе во право, а сега тоа и стана јасно и на Кина.
