Умерената партија, која денес ја предводи шведскиот премиер Улф Кристерсон, повеќе од 20 години интензивно работи за влез на Шведска во НАТО.
Во ова прашање умерените две децении одеа против мнозинството во парламентот, немаше политички консензус со другите водечки партии, а влезот во Северноатлантската алијанса никогаш не го поддржаа повеќе од околу една третина од граѓаните. И тогаш, за само неколку месеци, сè се промени.
Рускиот претседател Владимир Путин има најголема заслуга за барањето на Шведска за членство во НАТО.
Руската инвазија на Украина го натера традиционално претпазливиот шведски политички естаблишмент набрзина да ги отфрли последните траги од вековната неутралност, а милиони Швеѓани да го сменат своето претходно резервирано мислење за целосната воена и политичка приврзаност кон Соединетите Американски Држави и западните сојузници. .
Според анкетите кои редовно ги спроведуваат водечките шведски медиуми, во декември 2021 година само 31 отсто од граѓаните го поддржале членството во НАТО (36 отсто биле против, а 33 отсто неопределени).
Во април 2022 година, едвај четири месеци подоцна и два месеци по почетокот на руската инвазија на Украина, НАТО го поддржаа 49 отсто од испитаниците, а до денес оваа бројка се искачи на дури 66 отсто.
<b>Последен пат Шведска се нашла во ваква ситуација во 1814 година</b>
Како молња брз беше и пресвртот на водечките политички партии, особено двете најголеми, социјалдемократите и шведските демократи.
Уште во март 2022 година, социјалдемократите беа експлицитно против влезот во НАТО, само два месеци подоцна Магдалена Андерсон, поранешна премиерка и претседателка на партијата, го рече следново:
„Воената неутралност добро и служи на Шведска, но нашиот заклучок е дека нема да биде така и во иднина. Ова не е одлука која се носи несериозно, но мора да се соочиме со реалноста“.
Последен пат Шведска се најде во таква ситуација во 1814 година, за време на Наполеонските војни, поточно Шестата коалиција против Наполеон, во која влезе заедно со Велика Британија, Русија, Хабсбуршката империја и другите сојузници.
Откако Наполеон беше соборен и прогонет во Елба во април 1814 година, Шведска ја анектираше Норвешка во кратката летна војна истата година.
Тоа беше последната воена коалиција и последната војна во која учествуваше Шведска.
Следеа речиси два века мир, прогласена неутралност и избегнување сојузи, до 1 јануари 1995 година и пристапувањето во Европската унија.
Да бидеме фер, Шведска понекогаш отстапуваше од неутралноста во текот на 20 век, особено за време на Втората светска војна, обично правејќи неморални, но разбирливи компромиси или помагајќи им на соседите и на прогонетите.
Така, на пример, таа отворено застана на страната на Финска во Зимската војна 1939/1940 година, испраќајќи не само речиси 10.000 доброволци да се борат против Советскиот Сојуз, туку и големи количини воен материјал и оружје, од куршуми до борбени авиони.
Само една година подоцна, Шведска се согласи на сериозно прекршување на неутралноста, дозволувајќи и на германската 163-та дивизија да ја премине нејзината територија од Норвешка до Финска во околу стотина железнички формации за да учествува во нападот на Советскиот Сојуз.
Од друга страна, Шведска попушти на советскиот притисок во 1946 година и екстрадираше стотици балтички и германски граѓани кои служеа во нацистичките единици и власти.
Пред тоа, благодарение на својата неутралност, во есента 1943 година одигра клучна улога во прифаќањето и спасувањето на повеќе од 7.000 дански Евреи на кои им се закануваше депортација во нацистичките логори на смртта во Источна Европа.
<b>„Шведска е дел од НАТО со години“</b>
Кога станува збор за Втората светска војна, Швеѓаните на половина шега сакаат да кажат дека на почетокот биле неутрални на страната на Германија, а на крајот неутрални на страната на западните сојузници.
Ваквото позиционирање главно трае во последните 80 години, па не е чудно што Кјолв Егеланд, норвешки експерт за конфликти со докторат на Оксфорд, на прашањето што ќе се промени со влезот на Шведска во НАТО, одговори:
„Шведска беше дел од НАТО. со години во сè освен неговиот официјален статус“.
Затоа, Швеѓаните само дополнително ќе ја формализираат својата поврзаност со западните демократии, но јасно е дека меѓународната слика за воена и политичка неутралност и независност што Шведска му ја испраќа на светот со децении, особено за време на Студената војна, веќе не е возможна да ја одржуваат.
Секоја нова членка на НАТО мораше да спроведе одредени надворешнополитички корекции, како што беше, на крајот на краиштата, случајот при влезот во Европската унија.
Тоа го научи и Шведска за време на пристапниот процес, кога мораше да се оправдува и да се понижува со месеци пред земјите со погрешна демократија, најмногу од причини кои немаат врска со членството во НАТО.
Меѓу другото, и двајцата денешни сојузници во преговорите успеаја да добијат пристап до шведската воена индустрија, една од најмодерните во светот, која доживеа вистинска ренесанса во последните две години, од почетокот на војната во Украина.
<b>На НАТО многу му треба Шведска</b>
Имено, шведските социјалдемократски влади не сакаат да продаваат софистицирано оружје на недемократските и завојувани режими во последните децении.
Тоа беше отстапување од не толку ретката практика на Студената војна, кога Шведска јавно се залагаше за крај на непријателствата во војната меѓу Ирак и Иран и истовремено тргуваше со оружје на двете страни.
Шведската воена индустрија годишно извезува опрема и оружје во вредност од три милијарди евра. Таа е способна самостојно да произведува многу модерни борбени авиони, подморници, воени бродови, тенкови, борбени возила и артилериски парчиња.
И тоа е една од двете главни причини зошто е пожелно и важно за НАТО да ја има Шведска како сојузник и партнер во денешната геополитичка ситуација.
Само во последните две години вредноста на акциите на концернот Сааб, кој произведува борбени авиони Грипен, подморници, противтенковско оружје, ракети, противвоздушни и системи за надзор и разни други оружја, е зголемена за 250 отсто.
Нарачките на Сааб се полни и концернот смета на раст од 10 до 15 отсто во производството и профитот во следните три години.
Само минатата година Сааб вработи 2.500 нови работници. Други компании од секторот на воената индустрија, како што се „Бофорс“ и „Хаглундс“, исто така напредуваат.
<b>Господарот на Балтичкото Море</b>
Геополитичката позиција на Шведска, како еден вид господар на Балтичкото Море со пристап до стратешки сè поважниот Поларен круг (каде што се базирани повеќето современи руски нуклеарни подморници), е уште една важна причина зошто НАТО широко и ги отвори вратите.
Откако Финска стана членка на алијансата, веќе немаше сомнеж дека Шведска мораше да го следи истиот пат.
Имено, со оглед на 1.340 километри долгата граница со Русија, невозможно е ефективно да се одбрани Финска во случај на војна без активната улога на Шведска. Истото важи и за балтичките земји Летонија, Литванија и Естонија.
Шведска има релативно мала професионална армија, но во исто време е многу модерно опремена и добро обучена за војување на море, во тешко достапни области и во зимски услови.
Покрај познатата морнарица, чии предводници се подморници од класата Готланд и корвети од класата Визби и Гавле, има 120 тенкови, 350 борбени возила, 300 оклопни транспортери, околу 1.000 повеќенаменски стотина возила со трага и грипен.
Тоа не е сила што би преовладувала во континентална војна, но не е ниту занемарлива.
Военото распоредување на крајот на студената војна имаше 730.000 обучени шведски регрути.
Сепак, по распадот на Советскиот Сојуз, трошоците за одбрана паднаа од 2,6 отсто од БДП во 1991 година на само еден отсто во 2017 година.
Затоа денес Шведска веројатно не би можела да мобилизира повеќе од 100.000 војници.
<b>Трошоците за одбрана растат</b>
Меѓутоа, во последниве години, трошоците за одбрана почнаа да растат. Буџетот за одбрана на Шведска во 2021 година изнесуваше околу седум милијарди евра, во 2024 година треба да достигне 12 милијарди, а во 2026 година ќе биде речиси 14 милијарди евра.
Шведската влада пресметува дека веќе оваа година треба да го достигне барањето на НАТО за распределба на одбраната од два отсто од БДП.
За разлика од повеќето западноевропски земји, Шведска повторно ја воведе задолжителната воена служба во 2017 година по пауза од седум години.
Додуша, од 106.000 млади од двата пола родени во 2005 година, на воен рок биле повикани само 24.398, од кои само 7.310 реално ќе поминат обука која трае од шест до 15 месеци.
Според тоа, основен критериум за служење воен рок е мотивацијата.
Членството во НАТО наметнува не само обврска за развивање на сопствените вооружени сили, туку и нивно учество во операциите на алијансата.
Шведските војници учествуваат во мировните мисии на Обединетите нации повеќе од половина век - од Конго, преку Босна и Херцеговина, Косово и Авганистан, до Мали - но наместо да спроведуваат и зачувуваат прекини на огнот, отсега нивната задача ќе биде активна. учество во битки, пред се на странска територија.
Во случај на руски напад врз балтичките земји и/или Финска, се очекува Шведска веднаш да испрати две бригади способни и опремени да дејствуваат независно на бојното поле.
Севкупно, станува збор за приближно 10.000 војници, од кои половината би биле ангажирани во одбраната на северна Финска, а другата половина би биле префрлени преку Балтичкото Море во Латвија.
За почеток, веќе во првите месеци од 2025 година, Шведска ќе учествува со 800 војници во мисијата на НАТО за засилено напред присуство предводена од канадските вооружени сили во Латвија.
И 4.500 шведски војници моментално учествуваат во вежбата Нордиски одговор на НАТО, која симулира одговор на непријателски (читај: руски) напад врз северните области на Норвешка и Финска.
Амбицијата на НАТО е да постигне способност да мобилизира 300.000 војници во Европа во рок од 30 дена, од кои 100.000 во рок од 10 дена.
Во моментов, НАТО може да смета на околу 40.000 војници на европско тло, постојано подготвени за вооружен одговор.
<b>Скептиците и критичарите се загрижени</b>
Сепак, скептиците и критичарите за влез во НАТО се повеќе загрижени за тоа што ќе се случува на шведска територија во следните години.
Имено, министерот за одбрана Пал Џонсон во декември минатата година потпиша договор со кој на Соединетите Американски Држави им гарантира пристап до 17 воени бази низ Шведска од есента 2024 година.
Војската на САД може самостојно да одлучи кога и кои бази да ги користи и, што би можело да биде особено проблематично, шведските власти и судството немаат јурисдикција или контрола врз стационираните американски војници и нивното оружје.
„Единствено нешто подобро од Шведска како пријател е Шведска како сојузник“, изјави американскиот министер за одбрана Лојд Остин за време на потпишувањето на договорот во Пентагон.
Несомнено е дека Шведска ќе биде верен и конструктивен сојузник, барем додека САД и НАТО не го покренат прашањето за нуклеарно оружје на шведска територија.
Од 1997 година, НАТО се придржува до практиката да не се распоредува нуклеарно оружје на територијата на новите членки, така што нуклеарните капацитети денес постојат само во Белгија, Холандија, Германија, Италија и Турција (Обединетото Кралство и Франција имаат свое нуклеарно оружје).
Сепак, нема гаранција дека тоа нема да се промени, а треба да се запомни дека тогашниот американски секретар за одбрана Џејмс Матис и се закани на Шведска со последици откако во Обединетите нации во летото 2017 година гласаше за забраната за нуклеарно оружје.
<b>Нуклеарно оружје во Шведска?</b>
Друг сојузник на САД, Финска, донесе закон со кој се забранува нуклеарно оружје на нејзина територија.
Шведска во моментов нема таква регулатива, а веб-страницата на владата дава нејасен одговор на прашањето за распоредувањето на нуклеарното оружје:
„Владата не гледа причина да го задржи нуклеарното оружје на шведска територија во мирнодопски услови. Од секоја земја членка зависи да одлучи дали да дозволи распоредување или складирање на нуклеарно оружје на нејзина територија“.
Прашањето за странски војници и нуклеарно оружје на шведска територија е главниот приговор на Левицата и Зелените, единствените две шведски парламентарни партии кои сè уште се против влезот во НАТО.
„Постојат подобри начини да се заштитат интересите, безбедноста и народот на Шведска. Членството во НАТО значи дека можеме да бидеме вовлечени во конфликтите на другите земји“, изјави неодамна лидерот на Левица, Нооши Дадгостар.
Нејзините истомисленици побараа референдум за влез на Шведска во НАТО, дури и сега, очигледно со задоцнување, сметајќи дека на граѓаните мора да им се даде можност да го кажат своето мислење за толку важно прашање, ако веќе излегле на референдум за воведувањето. на еврото или влез во Европската унија.
Застапниците на Северноатлантската алијанса, од друга страна, сметаат дека е време Шведска активно да застане на страната на демократијата во борбата против диктатурите и угнетувањето.
Тоа што благодарение на империјалните идеи на Путин, Шведска стана 32-та членка на НАТО, која според премиерот Улф Кристерсон гарантира нова безбедност, но и носи нови обврски, им се остава на следните генерации.
И безбедноста и обврските, сепак, би можеле да добијат сосема поинаков контекст, не само за Шведска, кога и доколку Доналд Трамп повторно стане претседател на САД на крајот на годината.
<b><i>(Vecer.mk <a href="https://www.index.hr/vijesti/clanak/nato-je-upravo-postao-puno-mocniji-putin-je-odsjecen-u-strateski-kljucnoj-regiji/2545276.aspx">VIA)</a></i></b>
<a href="https://vecer.mk/">Фото</a>: Профи
