Изминаа пет години откако францускиот претседател Емануел Макрон ги истакна своите амбиции за поинтегрирана суверена Европа. Од друга страна и германскиот канцелар Олаф Шолц ја претстави сопствената визија за проширена, реформирана Европска унија, која ќе се протега од Даблин до Тбилиси, со силна поддршка за прием на сите земји од Западен Балкан, Украина, Молдавија и Грузија. Париз на овој германски предизвик остана рамнодушен, Французите покажуваат мал ентузијазам за натамошно проширување на ЕУ.
Шолц проширувањето го надополни од 27 на 30 и на крајот на 36 членки, во зависност од реформирање на незгодните процедури за донесување одлуки во ЕУ, барајќи да се овозможи гласање со квалификувано мнозинство за низа витални области на политиката кои моментално се предмет на принципот на едногласност.
“Ние, исто така, мора да ја направиме ЕУ погодна за проширување. Онаму каде што денес е потребно едногласност, ризикот поединечна земја да го искористи своето вето и да ги спречи сите други да напредуваат се зголемува со секоја дополнителна земја-членка. Секој што верува во нешто друго ја негира реалноста на Европа“, додаде Шолц.
Ветото е проклетство што ја фрустрира унијата од преземање навремени и решителни активности, како што неодамна покажа унгарското развлекување на санкциите против Русија. Но, притоа, тој падна во гнездото на отпорот не само во Будимпешта и Варшава – двете централноевропски членки на непослушниот список на ЕУ за газење на судската независност, туку и во Даблин, Луксембург, Виена, можеби дури и тивко во Париз. Централноевропската реакција има историски, идеолошки и практични корени. Земјите кои се приклучија на блокот во последните две децении се прогонувани од нивната историја на советско вазалство и оттука, не сакаат да го отстапат своето право на вето, дури и на побенигните и подемократски партнери во ЕУ.
Така е и со Бугарија, која ни наметнува своевиден нереален и неприроден блок за влез на Македонија во ЕУ, притоа не нагласувајќи го таканаречениот или фабрикуваниот билатерален спор кој егзистира од ерата на Тодор Живков до денес за неостварениот сон за Сан Стефанска Бугарија.
Германскиот канцелар Олаф Шолц цврсто застана зад укинувањето на ветото за земјите од Европската унија во областа на надворешната политика и оданочувањето за да се забрза заедничкото одлучување. Онаму каде што сега е потребно едногласност, ризикот една земја да ги спречи сите други да напредуваат со своето вето се зголемува со секоја нова земја-членка. Да се верува поинаку значи да се негира европската реалност.
Германскиот канцелар притоа наведе дека, постепената транзиција кон мнозинско гласање во заедничката надворешна политика, но и во други области, како што е фискалната политика, ќе им го олесни патот на земјите кои вложуваат напори да станат дел од европското семејство.
Актуелниот претседавач Чешка со ЕК, најави дека ќе подготви “божиќен пакет“ со предлози за реформирање на Унија, со цел да ги привлече оние членки кои не се убедени дека се потребни реформи. Според чешкиот министер за европски прашања Бек, останува нејасно каква ќе биде судбината на пакетот, додавајќи дека неговата земја најверојатно ќе инсистира на флексибилност во процесот на проширување.
Во јуни, европратениците ја поддржаа резолуцијата со која се повикуваат владите на ЕУ да воспостават уставна конвенција, а од земјите-членки се бара за тоа да се изјаснат до крајот на 2022 година.
Чешкиот дипломат коментирајќи го пакетот, истакна дека “може да вклучи промена на гласањето со квалификувано мнозинство… или договор за свикување конвенција“. Тој додаде дека по завршувањето на чешкото претседателство ќе бидат донесени поважни одлуки. Чешката престолнина се надева дека секоја членка во “Божиќниот пакет“ ќе најде предлог со кој се согласува, со што ќе се зголеми можноста за поддршка за целиот пакет.
За гласањето со квалификувано мнозинство, особено во надворешната политика, Бек “експлицитно ја поканил Унгарија да ги претстави своите предлози за тоа како да се реформира ЕУ. Во спротивно нема да стигнеме далеку!“
Што би значело ова за Македонија? Македонија на патот кон ЕУ најпрвин се соочи со вето од Грција, а спорот беше решен со промена на името на државата во “Северна Македонија“. Земјата потоа наиде на уште една блокада, овој пат од Бугарија, иако ЕУ во март 2020 одлучи дека Македонија може да ги почне преговорите.
Тоа беше надминато со францускиот предлог со кој, дел од бугарските барања влегоа во преговарачката рамка, по што на 19 јули во Брисел се одржа првата меѓувладина политичка конференција на Македонија со Европската унија. Дали евентуалното укинување на ветото на земјите членки во надворешната политика би значело побрз пат за влегување на Македонија во Европската унија? Квалификуваното мнозинство како опција за носење на одлуките во надворешната политика се споменува се’ почесто, иако е тема која веројатно постои од самото основање на ЕУ, а особено по последното проширување.
Сепак, се поставува дилема, има голема веројатност да се случи во контекст на пристапувањето на нови земји членки. Но, ова се почетни дискусии, сеуште нема информации за позициите на останатите земји членки, за тоа во која насока би се развивале истите.
Идеолошки, прашањето ги спротивставува поддржувачите на полабава “Европа на нациите“ во која националните главни градови имаат најголема моќ, против оние кои се залагаат за поинтегрирана, централизирана, федерализирана и суверена ЕУ, каде што Европската комисија и Европскиот парламент имаат многу повеќе.
Шолц предлага половина пат, каде квалификуваните мнозинства од земјите-членки, според големината на населението, би добиле поголемо влијание, а надворешните луѓе ќе имаат помала можност да ги заштитат националните исклучоци, дали да ги намамат мултинационалните компании со ултра ниски корпоративни даноци или да ги блокираат санкциите и ЕУ.
Националистичките лидери во Варшава и Будимпешта се спротивставуваат на она што тие го гледаат како грабање моќ за Европа во која доминира Германија. Тие предупредуваат дека најнаселената нација на ЕУ ќе го користи системот на гласање за да ја фрли својата тежина, наведнувајќи ги помалите земји на својата волја, исто како што беше обвинета за тоа кога се обидуваше да ги принуди неволните источни соседи да прифатат мигрантски квоти.
Покрај тоа, предлозите доаѓаат во време кога владите на Централна Европа чувствуваат дека се докажани дека се во право – а Франција и Германија не се во право – за опасноста од Русија, што ги прави уште помалку склони да бидат надгласани од нивните западноевропски братучеди.
Антигерманската и антибриселската реторика веројатно ќе се појави голема во пресрет на парламентарните избори следната година во Полска, при што владејачката конзервативна националистичка партија Право и правда на Јарослав Качињски се соочува со силен предизвик од про-ЕУ опозициската коалиција, која е предводена од поранешниот претседател на Европскиот совет Доналд Туск.
Од своја страна, Франција генерално е повеќе за гласање со мнозинство, особено да се спречи трката до дното во оданочувањето на претпријатијата. Но, дури и Париз може да се откаже од ризикот да биде надгласан кога станува збор за политиката за Африка или Блискиот Исток, каде што има историски интереси.
Друга област каде што предлозите на Шолц ќе се борат да напредуваат е надминувањето на старите спорови во ЕУ околу миграциската политика и фискалните правила. Германскиот лидер се чини дека смета на недостигот на работна сила во многу земји-членки. Сака да се надмине, повеќе од една деценија, ќор-сокакот околу тоа како да се контролира и управува со азилот и имиграцијата. Тој се залага за промоција на легална миграција за работа во замена за поефикасна борба против илегалните имигранти, користејќи ги фондовите на ЕУ како потпора за транзитните земји во прифаќањето на нивната репатријација.
Повеќето експерти за миграција велат дека таквите стратегии за репатријација не функционираат, со оглед на основните двигатели на миграцијата како, климатските промени, сиромаштијата и конфликтите – туку политички, Шолц плива против бранот на јавно непријателство кон целата миграција, легална или друга, што помогна да се исфрлат десничарските националисти и популисти во земји како Шведска и Италија. Овој бучен популистички хор веројатно ќе ги задуши умерените гласови кои се залагаат за управувана миграција.
Слично на тоа, повикот на Шолц за реформа на буџетските правила на ЕУ, што би поставило реално темпо за намалување на националниот долг, истовремено дозволувајќи “трансформациски инвестиции“, може да биде попречен од претстојната рецесија и енергетската криза поврзана со Русија. Фискалните правила во моментов се суспендирани и треба да стапат на сила следната година, но можеби е полесно да се отфрли лименката на патот, отколку да се обиде и да преговара за полн компромис во услови на висока инфлација, нервозни пазари на обврзници и намалени економии.
Последната деценија на сериски кризи покажа дека кога е под пиштол, ЕУ може да се договори за иновативни и претходно незамисливи решенија, како што се заедничко задолжување, колективно купување вакцини и огромни фондови за обновување. Ова може да се покаже како поверодостојна рута за идна интеграција отколку формалните институционални дебати за гласањето на мнозинството и правото на вето, што и да предложат Шолц или Макрон.
Уште една или повеќегодишна војна дополнително ќе ја трансформира ЕУ од ексклузивен заеднички пазар во геополитичка заедница, групирајќи ги сите земји на запад од Русија, освен Белорусија. Тоа може да ја принуди Унијата на крајот да ги промени своите правила.
Но, поверојатно е дека ЕУ наместо тоа, ќе продолжи да изнаоѓа креативни начини за изместување на тие правила за да го направи она што е неопходно. Така е и со најновите случувања од страна на Европската Унија која овојпат покажува “отрезнување“ или освестување дека Балканот не е “санитарен чвор“ односно дел во геополитиката, и геополтичката карта на светот. Балканот, каде поминуваат коридорот 8 и 10. А токму таму лежи и е распростенета Македонија е најглавната артерија за мирот,стабилноста и безбедноста во Европа.:
Трезнењето се случува со иницијативата за итна буџетска помош – 80 милиони евра во јануари да бидат достапни за македонската влада во справувањето со енергетската криза, најави во Скопје претседателката на Европската Комисија Урсула Фон дер Лајаен на прес конференцијата со македонскиот премиер Димитар Ковачевски. Таа посочи дека за земјите од Западен Балкан ќе бидат дополнително обезбедени 500 милиони евра преку Европскиот инвестициски план за инвестиции во обновлива енергија и енергетска ефикасност со цел намалување на зависноста од руските енергенси.
Дај Боже да се освестат челниците и креаторите на безбедносната и европската политика и конечно разберат дека Македонија, според Атласот дел на Европската Унија, конечно да биде во семсјтвото на европските држави, но не со “патерици и милостина, туку со достоинство.
Македонија даде најмногу, од која и да е друга држава за нејзина евроинтеграција. Прво, имајќи го предвид фактот, дека Арбитражната комисија и Бадентер 1992 или пред 30 години даде препорака дека Македонија, а потоа Словенија, како републики на поранешната СФРЈ заслужуваат да станат полноправни членки на ЕУ, бидејќи ги исполнуваат сите стандарди и критериуми.
Второ, Македонија е првата држава од поранешните Ју-републики која потпиша Договор за стабилизација и асоцијација со ЕУ. Трето, Македонија го жртвуваше максимумот од својата национална посебност, како придонес за спас од етнички егзодус во војната во Босна 1995 година, давајќи им азил и прибежиште на илјадници бегалци од Босна и Херцеговина. За време на Косовската криза, пак, кога Македонија на своја територија прими над 500.000 Албанци.
И, секако, есклузивниот Договор во светската политика, а се однесува за правата на малцинствата – Рамковниот договор од 2001 година. Потоа октоираната територијална организација, читај поделба, промена на името или Преспанскиот документ и сега конечно со присила прифаќањето на т.н. Макронов план за бугарското вето, кој стои како Дамалков меч врз главата на Македонскиот народ, идентитет, историја, култура и севкупна посебност.
Останува уверувањето и очекувањето, дека еден ден, Европската Унија, посебно Германија како нејзин столб и канцаларот Олаф Шолц, ЌЕ ГО КРЕНАТ СОФИСКОТО ВЕТО ЗА МАКЕДОНИЈА И БАЛКАНОТ!
Слободан Томиќ
