Вчера во Боливија имаше обид за државен удар. Не успеа, а денес има многу повеќе прашања отколку одговори, но ќе се обидеме да ги најдеме со враќање во земјата која долги години беше еден од најистакнатите социјалистички бастиони во Латинска Америка за време на владеењето на претседателот Ево Моралес.
Речиси сите го паметат, тој беше првиот претставник на домородното население на Боливија во канцеларијата на претседателот. Само тој факт беше голем настан во земјата која некогаш се викаше Горно Перу, под контрола на Лима, потоа под контрола на Буенос Аирес, а всушност цело време под контрола на шпанскиот колонијализам.
Меѓутоа, земјата била ослободена од колонијализмот во 1824 година од легендарниот Симон Боливар, по кој подоцна земјата го добила своето име.
Боливар беше еден од најважните револуционери во Латинска Америка кој се слави и денес.
Но, Боливар не бил претставник на домородниот народ, тој бил креолец, а креолците биле лица со шпанско потекло родени во шпанските колонии во Латинска Америка.
Роден е во Каракас, главниот град на Венецуела, но подоцна заминал во Шпанија да студира.
Таму, на почетокот на 19 век, тој наидува на идеи кои веќе го разбрануваа и го променија светот, идеите на просветителството. Овие идеи промовираа слобода и еднаквост, а француската и американската револуција веќе се случија на нивниот грб.
Боливар стана лидер, револуционерен лидер кој сакаше да ги ослободи колониите од шпанската власт и да ги претвори во независни републики.
Тој успеа во својата кампања - под негово воено и политичко водство беа создадени Колумбија, Венецуела, Еквадор, Перу, Панама и Боливија. Тој ја скрши шпанската колонијална сила во Латинска Америка.
Но, дали тоа го направи само од идеализам? Зарем Боливар, иако роден во Латинска Америка, всушност не бил со шпанско потекло?
Да, но мора да се спомене дека неговата класа, Креолите, иако влијателни, сепак беа доста маргинализирани од Шпанија и многу од нив заклучија дека би било подобро да се ослободат од шпанската круна, што на крајот и го направија (слично на и Американците кои се побунија против Британија).
Не може да се негира дека Боливар бил идеалист, претходните револуции имале големо влијание на неговиот пат. Поради ова, многу домородни народи го поддржаа - иако не сите, некои сепак беа скептични за фактот дека тој не е „еден од нив“.
Самиот Боливар исто така беше скептичен кон САД, земја која во тоа време беше сè уште млада (Американската Декларација за независност беше усвоена на 4 јули 1776 година), чија револуција избувна во 1775 година и беше инспирација за него, а во една прилика ќе рече:
„Соединетите Американски Држави изгледаат предодредени по промисла да ја задушат Америка со мизерија во име на слободата“.
Во контекст на нашата приказна, ова е доста важно - Боливар беше првиот претседател на Боливија.
Но, само 65-ти по ред беше претставникот на домородното население Ево Моралес кога победи на изборите во 2005 година. Осум години претходно, додека беше синдикален лидер, учествуваше во основањето на боливиската социјалистичка партија МАС (Движење за социјализам).
Кога дојде на власт, тој иницираше големи промени што му донесоа восхит на народите низ Латинска Америка. Тој значително ги зголеми даноците на енергетските ресурси, односно нивната експлоатација.
Од тие (суштински) дополнителни пари, тој започна бројни проекти за образование (особено фокусирајќи се на елиминирање на неписменоста, особено кај домородните народи).
Се бореше против сиромаштијата, расната и родовата дискриминација. Тој беше исклучително жесток критичар на неолиберализмот и успеа да ја води земјата во насока на значително намалување на нејзината зависност од ММФ и Светската банка.
За време на неговото владеење, економијата силно порасна.
Тој воспостави силни сојузи со Уго Чавез од Венецуела и Фидел Кастро од Куба (и двајцата се починати со години).
Беше и голем критичар на САД и империјалистичката политика, поради што постојано беше цел на американската пропаганда и обиди да се поткопа неговата влада.
Со леснотија победи на изборите. Во 2005 година, тој освои 53,74% во првиот круг. На следните избори во 2009 година освои 64,22 отсто, а на 2014 година 61,36 отсто.
Но, неговото владеење ќе заврши на изборите во 2019 година - и покрај тоа што ги доби во првиот круг со 47,08% - ова според Уставот се смета за победа бидејќи доби повеќе од 10% разлика од второпласираниот кандидат.
Но, исто така, според Уставот, Моралес не смеел ниту да биде кандидат затоа што неговиот број на мандати веќе бил надминат, што е дефинирано со уставните амандмани од 2009 година.
Избувнаа големи протести, за Моралес и против него, но до сега опозицијата (која имаше влијание и во армијата) веќе беше доволно организирана и ситуацијата стана невозможна, земјата беше на работ на граѓанска војна.
Затоа Моралес, под притисок, одлучи да поднесе оставка, а на власт дојде потпретседателката на Сенатот (од опозицијата), Жанин Анез (бидејќи и други високи функционери на МАС поднесоа оставка) како привремен претседател.
Очекувано, за време на нејзиното едногодишно владеење (бидејќи веќе се одржаа нови избори во 2020 година), опозицијата веднаш се обиде да ги подобри односите со САД.
Ево Моралес замина во егзил во Аргентина, но ќе се врати по изборите во 2020 година, бидејќи кандидатот на МАС, долгогодишниот сојузник на Моралес. Луис Арсе, кој беше министер за економија и јавните финансии во текот на сите години на мандатот на Моралес (од 2006 до 2019 година), повторно доаѓа на власт.
Очекувано, Моралес се враќа од егзил во својата татковина бидејќи неговата партија е повторно на власт. Сè се враќа како што беше? Не баш...
Арсе не е револуционер од работничко потекло како Моралес. Арсе е економист со англиско образование и, како што некои предвидуваа дека ќе се случи, тој одлучи да ја води земјата на сосема поинаков начин од неговиот претходник - иако под него беше многу лојален и послушен.
Понатаму, една година додека Анез владеел со земјата Арсе, тој исто така бил во егзил (во Аргентина и Мексико).
Што се случи? Кога Арсе ја освои власта, изгледаше како МАС да се враќа на голема врата. Така почна. Прво, тие ги уапсија оние кои ги принудија да побегнат во егзил (Жанин Анез отслужува 10-годишна затворска казна).
Но, Арсе не е револуционер, тој е технократ и сега кога е на врвот може да го покаже тоа.
Некогаш силната врска меѓу него и Моралес, која беше вистинска политичка симбиоза, целосно се прекина. Моралес отворено го повика дека сака да го врати неолиберализмот. Го обвини и за корупција, соработка со нарко картели...
Тој заврши минатата година во декември кога Боливискиот Уставен суд пресуди дека Моралес повеќе не може да се кандидира за претседател.
Не пукна само некогашниот цврст сојуз меѓу Моралес и Арсе, туку всушност целата социјалистичка партија МАС, иако технички сè уште заедно, всушност се подели меѓу поддржувачите на Моралес, кои сакаат продолжување на револуцијата, вистински пат кон социјализмот и поддржувачите на Акре кои всушност не сакаат дополнително флертување со „радикални“ политики.
Но, што се случи синоќа? Рековме дека е обид за државен удар. Кој го пробал? Во чие име? Тука приказната станува многу интересна, иако малку бизарна.
Имено, државниот удар се обиде да го „одметне“ генералот Хуан Хозе Зунига. Со своите војници изврши напад на седиштето на Владата. Меѓутоа, неколку часа подоцна обидот за државен удар пропадна, а генералот Зунига беше уапсен, драматично, пред ТВ камерите.
Но, ова очигледно не се „одметнати војници“ кои се обидоа да ја искористат толпата и самите да ја преземат власта, ова е Боливија, а не Западна Африка. Значи, кој стои зад генералот Зунига?
Читајќи го целиот овој предговор за синоќешниот хаос во главниот град Ла Паз, многумина би можеле да заклучат дека Зунига дејствувал во име на Ево Моралес, кој стана лут противник на актуелниот претседател и негов поранешен сојузник Арсе. Но, тоа не може да биде подалеку од реалноста.
Имено, истиот тој генерал Зунига е жесток противник на Моралес и на секоја идеја дека Моралес би можел повторно да се кандидира на следните избори (кои треба да се одржат следната година, поради што сето ова всушност се случува).
Тој го опиша Моралес како „предавник“ кој сака да ја собори сегашната влада.
Добро. И што сакаше да постигне? Да се урне владата пред Моралес да ја собори? Ова нема смисла на прв поглед, освен ако не е покомплексна игра.
Ајде да одиме по ред.
Еден ден пред обидот за државен удар, претседателот Арсе го отпушта од работа првиот човек на боливиската армија, споменатиот Зунига, поради „заканите“ кои ги упати до поранешниот претседател Моралес (!). Но, зошто Арсе би го спасил својот поранешен сојузник со кој веќе е во толку длабока расправија? Повторно, се чини дека нема смисла, но наскоро ќе видиме дека може да има.
Така, следниот ден, 26 јуни, Зунига со војската тргна кон зградата на Владата и претседателската палата. Наскоро излегува дека нема поддршка, пристигнуваат дополнителни сили и тој е уапсен. Пучот не успеа, а претседателот Арсе се појави - или така се тврди - како лидер кој цврсто има контрола.
Сепак, набрзо се појавија дополнителни информации кои фрлија сосема поинаква светлина на целата приказна.
Имено, самиот Зунига по драматичното апсење изјави дека пред некој ден, на 23 јуни, лично се сретнал со претседателот Арсе и двајцата се договориле да извршат „авто-пуч“, односно обид за државен удар кој ќе пропадне, а Арсе треба да го зголеми рејтингот (многу поколеблив) пред изборите следната година.
И навистина, гледајќи ги драматичните сцени, тешко е да не се запрашаме дали сето ова беше само претстава (за која Зунига на крајот реши да зборува).
Во еден момент имаме телевизиска снимка на која Арсе се соочува со Зунига во ходникот на претседателската палата и му вели: „Јас сум твој капетан и ти наредувам да ги повлечеш војниците. Нема да ја толерирам оваа непослушност!“.
Која е вистината?
Како што кажавме на почетокот, има многу прашања, не премногу одговори, иако има сугестии дека се работи за оркестриран државен удар во режија на самиот претседател!
Доколку се покаже дека е така, хаосот во државата само ќе се разгори и поделбите дополнително ќе ескалираат.
За жал, сè укажува на фактот дека МАС, партијата која некогаш беше лидер на новата политика за цела Латинска Америка, е во неред и дека хаотичната поделба се заканува да се претвори во отворени конфликти.
За Боливија и нејзините 12 милиони жители ова може да биде само лоша вест, но и за поширокиот регион, кој исто така ќе ги почувствува немирите.
<b><i>(Vecer.mk <a href="https://www.advance.hr/tekst/jako-cudan-pokusaj-drzavnog-udara-sto-se-to-dogada-u-boliviji-tehnokrati-i-revolucionari-prica-o-socijalistickom-raskolu-koji-vodi-zemlju-u-kaos/">VIA)</a></i></b>
