Пред неколку недели поставив хипотеза пред десетина американски и надворешнополитички експерти, аналитичари и поранешни дипломати.
Замислете, напишав, страшниот исход од војната во Украина, која не ја вклучува Третата светска војна – одлука на Русија да употреби тактичко нуклеарно оружје против Украина, проследено со селективен напад на НАТО врз руските воздушни бази, потоа руски напад на една на балтичките земји, а потоа и разорен воздушен напад врз Русија, пишува колумнистот Џејмс Трауб за Форин Полиси.
НОВИ ТЕНЗИИ: “Русија окупира американска земја“ – “Вратете ја Алјаска“
Три претпоставки
Прашањето на Трауб е како треба или би можел да се обликува светскиот поредок по ваква катаклизма?
-Моето прашање се потпираше на неколку претпоставки, продолжува Трауб.
Првата е дека ние, всушност, живееме во „поредок заснован на правила“ или „либерален“ поредок: мрежа од норми, закони и институции кои, и покрај сите свои недостатоци, управуваат со меѓународните односи не со брутална сила, но според владеењето на правото.
Друга претпоставка е дека таквите нарачани системи не се појавуваат затоа што звучат како добра идеја, туку затоа што катастрофата покажува дека постојната рамка е неодржлива. Наполеонските војни доведоа до системот за рамнотежа на моќта познат како Европски пакт, Првата светска војна доведе до Лигата на народите, а Втората светска војна доведе до Обединетите нации, Светската банка и Меѓународниот монетарен фонд, НАТО и други регионални договори сојузи.
Конечната претпоставка е дека нашиот 75-годишен систем веќе не е во состојба да одговори на проблемите со кои се соочуваме.
Страшното крвопролевање и теророт од нешто полошо, што го предвиде сценариото на Трауб, ќе ги принуди државниците да се позанимаваат со тој неуспех.
Советот за безбедност на ОН никогаш не функционирал како што тоа го замислиле Рузвелт и Черчил
Советот за безбедност на ОН никогаш не функционирал како врховно безбедносно тело како што замислувале Френклин Делано Рузвелт и Винстон Черчил.
Иако член 1 од Повелбата на ОН го прогласува државниот суверенитет за неприкосновен, Советот за безбедност не можеше да стори ништо за да ја спречи Русија да се обиде да го уништи својот сосед.
Она што е ново е дека, како што тврди неодамна објавената Стратегија за национална безбедност на администрацијата на Бајден, поредокот заснован на правила сам по себе е под закана од големите сили со „ревизионистичка надворешна политика“.
Тоа е кратенка за Русија и Кина и во помала мера за Иран. Но, авторите недвосмислено признаваат дека многу демократии надвор од Западот и Индо-Пацификот не го делат чувството на итност да го оспорат тој поредок.
Значи, што би направиле ако можеме да направиме нешто?
-Одговорите што ги добив, пишува Трауб, го обликуваа мојот поглед на најголемите проблеми со кои би се соочил светот по моето сценарио.
Така, Ен-Мари Слотер, поранешна функционерка во Стејт департментот во администрацијата на Обама, која сега раководи со тинк-тенкот Нова Америка, напиша дека го поздравува тврдењето во Стратешкиот документ на Бајден дека глобалните кризи како што се климатските промени, пандемиите или безбедноста на храната претставуваат голема закана за светот како и тие – ревизионистички држави.
„Глобалните проблеми бараат глобални институции“
Глобалните проблеми бараат глобални институции.
Затоа, пишува Слотер, ако може, ќе воведе 25-член Совет за безбедност со пондерирани гласачки права наместо право на вето, Економски и социјален совет и глобален совет за информации и надзор, во кој високи владини министри ќе седнат со овластувања за предлагаат иницијативи, како Европската комисија, во Европската унија.
Таквата ОН би била порепрезентативна и поефективна од оваа што ја имаме денес. Таквите ОН би можеле да дизајнираат и спроведуваат политика за глобалните прашања, што сегашната организација не може.
Но, дали Соединетите Американски Држави ќе им веруваат на ОН во прашањата за националната безбедност по нивната блиска средба со Третата светска војна?
Се чини дека е тешко да се поверува.
Мишел Дукло, поранешен француски дипломат, а сега соработник во Институтот Монтењ, водечка француска либерална тинк-тенк, напиша дека смета дека сценариото предложено од Трауб е премногу веројатно.
-Во таков случај, предвидува тој, Советот за безбедност ќе биде фрлен во ѓубриштето на историјата, додека ќе се појави „неформален директориум“, можеби составен од САД, Кина, Индија и ЕУ.
И други мислат на ист начин.
Ричард Хас и Чарлс Купчан, претседател и постар соработник на Советот за надворешни односи, предложија неформален „пакт на овластувања“ без вистински извршни овластувања, но со постојан секретаријат кој би можел да се вклучи во тивка дипломатија и „постојани консултации и преговори“, слично по наредбата произлезена од Виенскиот конгрес во 1815 година.
Сите такви планови може да пропаднат поради проблеми со членството.
Големите светски сили во развој ќе се чувствуваат изоставени. Може да се вклучат и други што не треба.
Пишувајќи во 2021 година, Хаас и Купчан предложија договор на САД, Јапонија, Индија, ЕУ, Кина и Русија.
Во 1945 година, Рузвелт го сметал Јосиф Сталин за соодветен партнер за новиот Совет за безбедност.
Следната година стана јасно дека погрешил.
Така е и денес. Зарем не би можеле да го кажеме истото утре за Кина?
Неколку од соговорниците на Трауб тврдеа дека неговото сценарио ќе доведе до нова фрагментација наместо нов договор.
Со оглед на длабокиот скептицизам во земјите во развој на идејата на американскиот претседател Џо Бајден за „демократии наспроти автократии“, Ричард Гован, директор на ОН на Меѓународната кризна група, сугерира дека „најверојатно африканските, азиските и другите незападни лидери ќе иницираат регионални организации како што се Африканската унија или Асоцијацијата на нациите од Југоисточна Азија (АСЕАН), додека западните земји ќе се обидат да го зајакнат НАТО.
-Секој чин на основање, сугерира Гоуан, би бил поправен.
„Резултирачкиот „ред“, пишува Гоуан, „би бил многу понеуреден од она што го имаме денес. Може дури и да станеме носталгични за Советот за безбедност.“
Други го обвинија Трауб дека ги фетишира институциите, како тие да се поважни од однесувањето на државите.
Роберт Каган, експерт за надворешна политика и историчар, напиша:
„Мојата смисла е дека вистинскиот систем, кој нема никаква врска со Советот за безбедност на ОН и сè што е поврзано со либералната хегемонија поддржана од Америка, работи како и секогаш – понизно банкротирање на своите предизвикувачи“.
Војната создаде нов светски поредок – Русија и Западот очајнички се борат за Индија
Проблеми на денешниот систем
Неволјата што ја замислува Трауб едноставно ќе ја зајакне централната улога на САД во надгледувањето на светскиот поредок.
Вистинскиот проблем со сегашниот систем, пишува Брајан Катулис, потпретседател на Институтот за Блискиот Исток, „не е самиот систем, туку претпоставката на многумина дека тој постои независно од нејзините конститутивни држави и може да служи како светска влада“.
НАТО и системот на западната алијанса доста добро се одржаа во руската криза. Треба да очекуваме да се развива како и остатокот од светот, наместо да чекаме „план што дојде од Вашингтон или фалсификуван во Женева“.
Дали работите навистина ќе останат исти откако ќе ѕирнеме преку работ на Третата светска војна?
Најверојатно не.
За многумина, особено во глобалниот југ, како што забележа Гоуан, идејата дека постои „либерален поредок“, а уште помалку дека е под закана, звучи како западно самочеститање.
Можеби сега изгледа поинаку кога Русија толку драстично ги подигна влоговите. Многу ќе зависи од ставот на Кина.
Администрацијата на Бајден ја прикажа Кина под се повоинствениот Си Џинпинг како посериозна и долгорочна закана за постоечкиот поредок од Русија.
Дали Си би ја сметал европската воена катастрофа за предупредување за неочекуваните последици од агресијата?
Или како уште еден проблем во рамките на Западот кој ја зајакнува неговата позиција и на тој начин дополнително го поттикнува да го преземе Тајван и да ја прошири својата контрола над Јужното Кинеско Море?
Ако ова е второто, секоја нова безбедносна наредба која ја вклучува Кина би ја репродуцирала парализата на Советот за безбедност.
Позадината на кризата меѓу Кина и Тајван која ја ТРЕСЕ ЦЕЛА ПЛАНЕТА
Различни погледи на Кина и Западот
Тоа е суштината на проблемот. Во првиот европски поредок, Вестфалскиот систем, државите кои застапуваа непомирливи погледи на светот – католичките и протестантските – се согласија да не го нарушуваат или оспоруваат меѓусебниот внатрешен поредок.
Меѓутоа, денес Западот и Кина се обидуваат да го обликуваат глобалниот поредок според нивните сопствени вредности.
Западот може да се обиде да ја исклучи Кина, бидејќи дипломатите собрани на Конгресот во Виена се обидоа да ја зауздаат републиканската Франција.
Но, големите глобални проблеми не можат да се решат без Кина. Згора на тоа, огромното влијание на Кина ќе спречи многу земји да се приклучат на ново безбедносно тело од кое таа би била исклучена.
Може да се живее без Русија. Не може да се живее без Кина.
И сега што?
Одговорот на Трауб е, прво, дека ни треба многу поефикасна глобална организација како средство за формулирање решенија за глобалните проблеми, со целосно вклучување на светот во развој.
Не можеме да го распуштиме Советот за безбедност без да предизвикаме гнев, особено од земји како Индија кои чекаа да дојдат на ред. Можеби Советот за безбедност треба да се демократизира како што сугерира Слотер.
Но, големите сили ќе продолжат да ги носат своите безбедносни грижи на друго место.
Стратегијата за национална безбедност на Бајден може да се пофали со безбедносните тела што ги формирала или зајакнала, особено во соседството на Кина: AUKUS (Австралија, Обединетото Кралство и САД) и Quad (САД, Индија, Австралија и Јапонија).
Дали Америка, по катастрофата што ја замислува Трауб, би се обидела да ги обедини во едно тело?
Можеме ли да замислиме НАТО што ќе ги отфрли своите географски граници или верзија на ОЕЦД што ги презема безбедносните прашања, односно тело што ги собира земјите кои ја гледаат нивната безбедност поврзана со постојниот поредок?
Пактот за мир и правда на Трауб, како што тој го нарече, можеби нема да ги вклучи сите демократии, а можеби и не само демократиите. Таму би биле добредојдени либералните автократии како Обединетите Арапски Емирати или Мароко.
Ќе мора да има дел од влечната моќ на ЕУ, за да може да се прошири од првичното мало јадро. Секоја организација што не ја вклучува Кина ќе мора да им гарантира на членовите бенефиции што ќе ги надоместат сите казни што Кина би ги загрозила.
Шолц во Пекинг – средба што мораше да се случи, исто како и последиците
Кина е веќе голема сила
Кина ќе има право на членство доколку се согласи да ги прифати пресудите на меѓународните судски тела, да ги реформира меркантилистичките и предаторските аспекти на нејзината економија, да ја ублажи својата поддршка за бруталните диктатори во странство итн.
Истото би го направила и Русија, иако прашањето би било помалку итно по разорната војна.
За разлика од Франција во 1815 година или Германија во 1919 година, Кина е голема светска сила во подем и наскоро може да стане најголемата сила во светот.
Згора на тоа, на која основа треба да исклучиме голема сила која, за разлика од Русија, не извршила страшен чин на агресија?
Сепак, Кина може да го реши овој проблем прерано.
Ако Кина го нападне Тајван, би сакале веќе да ги регрутиравме сите набљудувачи во либералниот тим, заклучува Трауб за Форин полиси.
Фото: Профи
